Samvinnan - 01.02.1977, Qupperneq 26

Starf Samvinnuskólans má kalla að hefjist með samvinnunámskeiðinu
1918—19, og- veturinn næsta tók skólinn að fullu til starfa. Þá fluttist
hann á miðjum vetri á efstu hæð Sambandshússins, en hafði þangað
til fengið inni í Iðnskólanum, Skólavörðustíg 35, sem hér er sýndur.
1920
Framan af ári var erlent verðlag hærra en nokkru sinni, og
urðu kaupfélögin að gera ársinnkaup sín að mestu leyti á
því tímabili. Vorið var hart svo að bændur urðu að fram-
fleyta búfé sínu á fóðurbæti sem kaupfélögin komust ekki
hjá að lána. Horfur á afurðasölu voru aftur á móti slæmar.
í ársbyrjun brýndi Sambandið fyrir félögunum að spara
sem mest innkaup, og um sumarið ferðaðist Hallgrímur
Kristinsson milli Sambandsfélaganna um allt land í sama
skyni. Þá var almennt verðhrun að hefj ast, enda varð raunin
sú að kjötverð féll um þriðjung frá fyrra ári, en ull og
gærur um tvo þriðju. Bændur voru stórskuldugir í árslok
og því fylgdi skuldasöfnun kaupfélaganna og Sambandsins.
Skrifstofa í New York var lögð niður, en önnur stofnuð í
Leith undir stjóm Guðmundar Vilhjálmssonar.
Keypt var lóð í Vestmannaeyjum til að hafa þar birgða-
geymslu fyrir kaupfélög á Suðurlandi. Einnig keypti Sam-
bandið hluti í Tóbaksverslun íslands hf. og í félagi sem
hugði á atvinnurekstur í Gufunesi við Reykjavík. Þá var
keyptur þriðjungur í litlu flutningaskipi, Svölu, og vildi
Hallgrímur Kristinsson ekki ganga lengra í skipakaupum.
Sambandshúsið í Reykjavík var fullbyggt.
Sambandið vann að markaðsöflun fyrir hross, og bætti sú
verslun nokkuð um viðskiptakjör bænda.
Átta kaupfélög gengu í Sambandið á árinu, flest á syðra
helmingi landsins.
Háar útsvarsálögur á samvinnufélögin í mörgum kaupstöð-
um og kauptúnum voru orðnar samvinnumönnum mikið
áhyggjuefni.
Jón Árnason
Aðalsteinn Kristinsson
Oddur Rafnar
Guðmundur Vilhjálmsson
Fyrstu framkvæmdastjóramir
Jón Ámason (1885—1977) var fyrsti aðstoðarmaður Hallgríms
Kristinssonar í Reykjavík 1917 og frkvstj. Útflutningsdeildar frá
upphafi til 1945. Hann var trúnaðarmaður samvinnumanna í
bankaráði Landsbankans, stjóm Eimskipafélagsins, stjóm Sölu-
sambands ísl. fiskframleiðenda og í kjötverðlagsnefnd, svo og
í mörgum samninganefndum um utanríkisviðskiptL
Aðalsteinn Kristinsson (1885—1947) réðst til Sambandsins 1920
og veitti forstöðu Innflutningsdeild til 1945.
Oddur Rafnar (1885—1937) var starfsm. Kaupmannahafnarskrif-
stofu Sambandsins frá 1915 og forstan. hennar 1918 og til æviloka.
Guðmundur Vilhjálmsson (1884—1965) var einnig starfsmaður
Hafnarskrifstofu 1915—17, þá fulltrúi Sambandsins í New Vork
til 1920 og síðan framkvæmdastjóri í Leith til 1930 að hann tók
við forstöðu Eimskipafélags íslands.
Úr félagi í fyrirtæki
Á árunum 1917 til 1921 tók Sambandið stakkaskiptum,
ótrúlegum stakkaskiptum þegar þess er gætt, að af
þessum fimm árum voru tvö mótuð af heimsstyrjöld
og önnur tvö af áföllum verðhrunsins.
Sambandið stækkaði á þessum árum: fjöldi Sam-
bandsfélaga ferfaldaðist og mörg hin eldri efldust.
Bolmagn Sambandsins til að annast viðskipti félag-
anna jókst líka stórum. Áður hafði eiginlegt viðskipta-
starf þess verið langmest bundið við afurðasöluna til
útlanda, en nú fór það að annast að verulegu leyti
innkaup félaganna, að mestu beint frá útlöndum, en
einnig frá heildsölu sinni í Reykjavík. Innflutnings-
verslunin er veigamesta nýjung í starfi Sambandsins
á þessum árum, kjami þess sem Erlendur Einarsson
hefur nefnt breytingu úr félagi í fyrirtæki.
Sem fyrirtæki — meira að segja stórfyrirtæki — varð
Sambandið að móta sér nýtt skipulag og starfshætti.
Sú mótun hófst með stofnun aðalskrifstofu í Reykja-
vík og ráðningu framkvæmdastjóra 1917 og lauk 1921
þegar lögfestar voru stöður forstjóra og fjögurra fram-
kvæmdastjóra. Hallgrímur Kristinsson réð mestu um
þessa skipan sem var furðu nútímaleg, glögg skipting
verkefna og ábyrgðar, enda entist hún óbreytt í aldar-
fjórðung.
22