Samvinnan - 01.02.1977, Blaðsíða 30

Kaupfélagshúsin í Borgarnesi 1935, skömmu áður en Kaupfélag Borg-
firðinga gekk í Sambandið, en það hafði þá lengi verið eitt hinna öfl-
ugri samvinnufélaga á landinu.
1933
Hluti húsakynna Gefjunar var endurnýjaður eftir bruna og
keyptar kambgarnsvélar. Var síðan ár frá ári haldið áfram
að auka vélakost og fjölbreytni framleiðslunnar.
Sambandið keypti frystihús í Reykjavík (við Fríkirkjuveg)
og í Vestmannaeyjum vegna verslunar með freðkjöt og
beitusíld. Það hóf og rekstur kjötbúða í Reykjavík sem
KRON tók við síðar.
1934
Bændur voru mjög vafðir skuldum af völdum kreppunnar,
og komu nú til framkvæmda lög um skuldaskil þeirra.
Kaupfélögin urðu að gefa eftir talsverðan hluta útistand-
andi skulda, en hluti skuldanna fékkst greiddur af Kreppu-
lánasjóði.
Áfram var haldið fjárfestingu í frystihúsum kaupfélaga og
verksmiðjum Sambandsins á Akureyri.
Sambandið gerðist aðili að ensku samvinnuheildsölunni.
Afurðasala landbúnaðarins var til umræðu á sérstökum
kaupfélagsstjórafundi, svo og á aðalfundi Sambandsins. Til-
Skuldabaráttan eftir 1920
Verðhrun búsafurða 1290 og næstu ár var tilfinnanleg-
asta áfall í sögu Sambandsins, en um leið eldraun þess;
sigurinn í þeirri baráttu staðfesti félagslegan og skipu-
lagslegan mátt samvinnuhreyfingarinnar.
Haustið 1921, þegar harðast svarf að samvinnuverslun-
inni, komst Hallgrímur Kristinsson forstjóri svo að orði
í bréfi til allra sambandskaupfélaganna:
Yður mun kunnugt að flestar deildir Sambandsins
skulduðu stórfé um síðustu áramót, og að verð innfluttra
vara hefur yfirleitt ekki lækkað að sama skapi sem verðið
hefur fallið á gj aldeyrisvörunum, og að upphæð ársút-
tektar hverrar deildar er þetta ár ærið há, þótt ég fús-
lega játi, að þær hafi leitast við að takmarka kaup sín
að mun frá því sem áður var. Niðurstaðan er nú sú, að
jafnvel þó að gj aldeyrisvörurnar seldust skár en útlit er
fyrir nú, þá minnka skuldirnar ekkert á þessu ári, lík-
legra að þær vaxi og þá er lánstraustið erlendis ger-þrot-
ið, og einnig í bönkunum innanlands; og þó svo yrði ekki
að fullu, þá strandar á hinu, að þeir geta ekki yfirfært
peninga til útlanda. Þá blasir ekki annað við en að Sam-
bandið verði að hætta öllum störfum öðrum en þeim að
innheimta skuldirnar, og hungursneyð leggur landið
undir sig ...
— Sambandið hlýtur því að gera eftirfarandi kröfur til
deilda sinna frá næstu áramótum, ef nokkur von á að vera
um árangur af starfsemi þess fyrir deildirnar.
1. að þær skuldbindi sig til að láta af hendi við Samband-
ið allar gj aldeyrisvörur sínar til sölumeðferðar og
fullra umráða, jafnótt og þær verða hæfar til sölu.
2. að þær heimti samskonar skuldbindingar af hverjum
einstökum félagsmanni sínum, og séu þær ófrávíkj-
anleg skilyrði þess, að þeir fái lán og að ekki verði
beitt harðneskju við innheimtu á skuldum hjá þeim.
3. að áætlað verði svo nákvæmlega sem unnt er gjald-
eyrismagn hvers einstaks félagsmanns, og Samband-
inu svo send samandregin áætlun alls félagsins um
gjaldeyrisvörumagn þess.
4. að þær skuldbindi sig til að minnka skuldir sínar á
árinu, að meiru eða minna leyti, eftir því sem Sam-
bandið nánar ákveður, og hagi félagsstjórnirnar sér
þar eftir í samningum við hvern einstakan félags-
mann eða félagsdeildir um lækkun skulda hjá þeim.
Þegar framangreindum kröfum er fullnægt, ákveður
Sambandsstjórnin hámark krónutölu þeirrar sem hún
treystist til að útvega hverju félagi að láni á árinu gegn
framkomnum gjaldeyrisvörutryggingum.
Þeirri upphæð verður svo fyrst og fremst varið til að
kaupa brýnustu nauðsynjar til lífsviðurhalds og fram-
leiðslu, og því næst til greiðslu opinberra gjalda, og ann-
arra þeirra gjalda sem óhjákvæmileg eru.
Með því að leggja alla þessa ráðagerð og ákveðin gjald-
eyrisvöruloforð fyrir bankasambönd þau sem Sambandið
hefir utanlands og innan, og að það skuldbindi sig til að
fylgja henni fast fram og hvika hvergi frá, þá hygg ég
að enn mætti takast að útvega það veltufé sem hægt
væri að komast af með á þeim grundvelli sem að framan
er bent til. Og þá væri samvinnumönnum landsins bjarg-
að frá að líða verulega neyð ...
Til að verjast hungri og fullnægja brýnustu þörfum til
framleiðslunnar, þarf aðeins að flytj a inn í landið: korn-
vörur, jarðepli, salt, steinolíu, kol, veiðarfæri, jám, saum,
ljáblöð, brýni og eitthvað fleira smávægilegt sem ekki
mundi kosta stórfé.
Raunar býst ég við að margir muni vilj a bæta við kaffi,
sykri og tóbaki, því til eru þeir menn sem heldur kjósa að
vera svangir en að vera án þessara gæða. Mun því ekki
verða komist hjá að kaupa nokkuð af þessum vörum,
enda eigi langt frá því að kaffi og sykur verði að teljast
með nauðsynjavörum þurrabúðarfólksins í kauptúnum
og sj ávarþorpum.
Ekki geng ég þess dulinn að framangreindar kröfur
Sambandsins til deilda þess og allra félagsmanna muni
þykja harðar og að margir muni efast um að þær sé af
fullri nauðsyn gerðar. En eigi að síður verður að fylgja
þeim fram með fullri einurð, og blátt áfram með harðn-
eskju ef annað dugar ekki. Hins vegar er rétt að nota alla
lipurð og lagni þar sem hægt er að koma því við til að
sannfæra menn um nauðsyn þessara ráðstafana.

26