Samvinnan - 01.02.1977, Blaðsíða 31

lögur samvinnumanna urðu uppistaða löggjafar sem gjör-
breytti skipulagi afurðasölunnar innanlands og hóf ís-
lenskan landbúnað úr öldudal kreppunnar.
1935
Fullgerð var sútunarverksmiðja á Akureyri og nýtt verk-
smiðjuhús Gefjunar, svo og nýbygging Garnastöðvar í
Reykj avík.
Samvinnunni var breytt í mánaðarrit og upplag hennar
stækkað.
1936
Nú voru samvinnufélögin tekin að rétta við eftir áföll
kreppunnar.
Gæruverksmiðjan á Akureyri var stækkuð og hafin skógerð
og hanskasaumur til viðbótar rotun og sútun; fékk fyrir-
tækið nafnið Iðunn. Enn var aukinn vélakostur Gefjunar.
Einar Árnason á Eyrarlandi varð formaður Sambandsins
eftir Ingólf Bjarnason.
Hallgrímur Kristinsson (1876—1923) stýrði Kaupfélagi Eyfirðinga
frá 1902. Hann gegndi trúnaðarstörfum fyrir Sambandið frá 1908,
annaðist afurðasölu þess frá 1912 og varð 1915 fyrstur manna starfs-
maður þess að aöalstarfi, raunverulegur forstjóri þótt það starfsheiti
kaemi síðar til. Hann hafði skrifstofu í Kaupmannahöfn til 1917 að
hann setti á stofn aðalskrifstofu Sambandsins í Reykjavxk og stýrði
henni til æviloka. Hallgrímur mótaði starfsemi Sambandsins, fyrst
á sviði afuröasölu og síðan innflutningsverslunar, og hann stýrði
vörn samvinnuverslunarinnar eftir verðfallið 1920. Einnig kemur
hann víða við sögu almennra mála því að samvinnumenn treystu
honum framar öðrum til forustu um flesta hluti.
Á aðalfundi vorið eftir, þeim síðasta sem Hallgrímur
sat, gat hann lýst dýrmætum árangri af hinum einbeittu
aðhaldsaðgerðum; Sambandið stóð nú föstum fótum þótt
skuldugt væri. Eftir að Hallgrímur hafði rakið stöðu og
afkomu Sambandsins á árinu, voru ályktunarorð hans
þessi:
Enginn reikningslegur arður, að kalla má, er við árslok
af viðskiptunum, en fyrirliggj andi vöruforði er tilfærður
i eignum með mjög niðursettu verði. Ennfremur er gert
ráð fyrir hæfilegri fyrningu húsa og áhalda. Skuldir auk-
ast á árinu um rúmlega 350 þúsund krónur, en virðast
þó fullkomlega tryggar. Fasteignirnar, sem þegar hafa
verið færðar mikið niður frá upprunalegu verði, mætti
enn færa niður um nálægt 3/7 hluti nú bókfærðs verðs, ef
sjóðirnir væru notaðir til þess.
íshúsið Herðubreið. Það var byggt 1912 og kælt með Tjarnarís áður
en frystivélar komu til. Sambandið eignaðist húsið 1933 og geymdi þar
freðkjöt til sölu í Reykjavík og beitusíld sem kaupfélögin þurftu á að
halda vegna vaxandi viðskipta þeirra við útvegsmenn og sjómenn.
Eitt mikilvægt atriði hefi ég ekki minnst á enn. Það er
hið mikla starf, sem unnið hefir verið til þess að forða
samvinnumönnum frá að falla miklu dýpra í skuldafenið
og ýms fjárkreppuvandræði en orðið er. Minnst af þessu
starfi er unnið af Sambandinu, en ég hlýt að minnast á
það yfir höfuð. Að vísu höfum vér framkvæmdastjórarnir
skrifað sæg af bréfum til forstjóra félaganna þar sem vér
höfum bent á hætturnar framundan, hvatt með góðu og
illu til að fara varlega og gert ýmsar tryggingarráðstaf-
anir, en aðalstarfið í þessu efni hafa félagsstjórarnir,
stj órnarnefndir og aðrir bestu menn samvinnumanna
unnið út um allt land.
Ég gæti sýnt yður stóran bunka af bréfum frá kaup-
stjórunum um þetta efni. Þeir taka tillögum fram-
kvæmdastjóra Sambandsins hið besta, en gera þó at-
hugasemdir þar sem þeim þykir við eiga með skynsemd
og þekkingu. Og þeir hafa ekki legið á liði sínu heima
fyrir. Fundir hafa verið haldnir í félagsdeildunum, sums
staðar farið heim til hvers einasta félagsmanns af kaup-
stjóranum, samtök hafa verið mynduð um sparnað og
ýmsar tryggingarráðstafanir verið gerðar.
Mikill mismunur er þó á þessu í Sambandsdeildunum,
en það er furðu almennt. Ef til vill er það þetta starf,
sem er hið merkasta og þýðingarmesta, sem unnið hefir
verið af samvinnumönnum landsins síðastliðna 10 mán-
uði. Að minnsta kosti er það víst, að það á sinn mikla
þátt í því að ekki hefir farið verr en orðið er. Ég vil full-
yrða, að ástæða sé til að gleðjast yfir árangrinum af störf-
um Sambandsins og samvinnumanna yfir höfuð í land-
inu frá því vér vorum saman á síðasta aðalfundi, þrátt
fyrir auknar skuldir og engan arð við árslok.
Ástandið hjá oss samvinnumönnum er í raun og veru
furðu gott. Lítum til útlanda. Þar er ástandið voðalegt...
Ég hefi áður minnst á gjaldþrotin og töpin hér heima og
borið það saman við ástæður samvinnumanna. Niðurstað-
an verður alltaf hin sama. Vér stöndum með pálmann í
höndunum þegar samanburður er gerður við keppinaut-
ana eða kaupsýslu- og atvinnutæki yfir höfuð. Þetta er
sýnilegur og áþreifanlegur ávöxtur starfs íslenskra sam-
vinnumanna og Sambandið á áreiðanlega sinn mikla
þátt í því.
27