Samvinnan - 01.02.1977, Page 99

Eftirmáli
Þetta afmælishefti Samvinnunnar á að varpa ljósi
á 75 ára sögu Sambandsins. Þá eru og í ritinu heimild-
ir um Sambandskaupfélögin, en starfsemi þeirra og
Sambandsins tvinnast saman í eina heild. Hér verða
elcki settar fram hugleiðingar um það liðna, en aug-
ljóst er, að starfsemi Sambandsins og Sambandskaup-
félaganna á þessari öld hefur verið merkilegur þáttur
í sköpun velferðarríkis á Islandi.
I stað þess að ræða um það liðna vildi ég með
nokkrum orðum minnast á framtíðina.
íslenzka samvinnuhreyfingin stendur á tímamótum,
þegar Sambandið er 75 ára, og að fimm árum liðnum
á elzta kaupfélag landsins, Ivaupfélag Þingeyinga,
100 ára afmæli. A þessum tímamótum er fýsilegt að
bollaleggja um stöðu samvinnuhreyfingarinnar og
jafnframt því bohaleggja um framtíðarverkefnin.
ísland er eitt Norðurlanda, en þjóðir þeirra hafa
óumdeilanlega komizt næst því að skapa það sem
menn kalla velferðarríki, þótt ætíð sé deilt um skipt-
ingu þjóðarauðs.
Helztu einkenni velferðarríkja eru þessi:
Frelsi til að láta í ljós hugsanir sínar í mæltu eða
rituðu máli.
Lýðræðisskipulag.
Veruleg opinber afskipti, er miða að því að efla
þjónustu við borgarana og jafna kjör þeirra.
Þrír megin geirar í efnahagslífinu:
Opinber rekstur ríkis, bæja og sveitarfélaga.
Einkarekstur.
Samvinnurekstur.
Segja má, að þegar þjónustustarfsemi er sleppt, þá
séu það form einkarekstrar og samvinnurekstrar, sem
heyja samkeppni.
Á Islandi er samvinnurekstur víða öflugur úti á
landsbyggðinni, bæði hvað varðar verzlun, afurða-
sölu og afurðavinnslu. Iðnaður á vegum sam\dnnu-
félaga fer og vaxandi. Sam\’innuhreyfingin hetur
þannig um langt skeið verið íslenzkri alþýðu til sjáv-
ar og sveita örugg brjóstvörn. En sarnt sem áður eru
nokkur svið, sem hún þarf enn í framtíðinni að halda
uppi öflugri sókn á. Eg mun víkja að hinum helztu
af þessum sviðum hér á eftir:
1) Á höfuðborgarsvæðinu hefur samvinnurekstur í
verzlun ekki náð þeirri markaðshlutdeild, sem æski-
leg getur talizt, miðað við það að geta veitt einka-
rekstri nægilega samkeppni. Hér kemur ýmislegt til.
Borgaryfirvöld hafa veitt einkarekstri forgang fram
yfir samvinnurekstur, hvað varðar lóðaúthlutanir og
starfsaðstöðu. Um þetta eru áþreifanleg dæmi. Er
málum þessum mjög á annan veg farið í höfuðborg-
um hinna Norðurlandanna, þar sem lögð er áherzla
á að deila lóðum á sanngjarnan hátt milli samvinnu-
félaga og einkaverzlunar.
Það er því eitt stœrsta og nærtœkasta framtíðar-
verkefni samvinnulireyfingarinnar að ná stœrri hlut-
deild í smásölumarkaðnum á Stór-Reykjavíkursvœð-
inu.
Kaupfélag Reykjavíkur ognágrennis verður að hafa
forgöngu um aðgerðir til aukinnar smásöluverzlunar.
Félagið hefur á bak við sig fjölda félagsmanna úr
verkalýðshreyfingunni. Nauðsynlegt er að virkja þenn-
an stóra hóp. Þar þarf að fara saman framkvæmda-
hugur forustumanna og áhugi og sem mest samstaða
félagsmannanna. Neytendur í Reykjavík eiga að beita
fyrir sig samvinnurekstri til þess að drýgja tekjur
sínar. Heildarsamtökin, Sambandið, verða að styðja
nýja sókn samvinnufélaganna á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu.
2) Samvinnuhreyfingin er í sókn í iðnaði. Ullar- og
skinnaiðnaður er þar veigamestur. Stefna Sambands-
ins er að byggja upp stórar og afkastamiklar verk-
smiðjur fyrir frumvinnslu, en styðja síðan fullvinnslu
á ýmsum stöðum á landinu, eftir því sem aðstæður
leyfa.
Með því að vinna öll skinn í loðkápur eða aðrar
flíkur úr skinnum, er unnt að margfalda útflutnings-
verðmæti þessa hráefnis. Það þarf að reisa pelsa-
saumastofur á nokkrum stöðum á landinu.
Sama máli gegnir um ullina. Það á að vinna flíkur
úr allri íslenzku ullinni, en hætta að flytja út lopa.
Lopaútflutningurinn hefur þegar stórskaðað markaðs-
möguleika íslendinga varðandi sölu á prjónaflíkum.
Samvinnufélögin hafa forystu í ullar og skinnaiðn-
aði.
Það er framtíðarverkefni samvinnuhreyfingarinnar
að lialda þessari forystu og vinna markvisst að full-
vinnslu þeirra hráefna, sem til falla frá landbúnaðin-
um. Jafnframt þarf að vinna að því með framleiðslu
á sérstökum gæðavörum úr þessum hráefnum að
hækka hrávöruverðið.