Andvari - 01.04.1962, Síða 68

66
ÁSC.EIR ÞORSTEINSSON
ANDVARI
færi á að hafa lsland að verzlunarvöru
með því að þvinga Dani — sbr. 1814".
Hún táknar einmitt það sama sem samn-
ingamennirnir 1908 höfðu ríkast í huga
og vildu tryggja með sáttmála, — ör-
ugga sjálfstæðisviðurkenningu Danmerk-
ur á íslandi, „sem ekki yrði af hendi látið“.
Rás heimsviðburðanna, eftir að þessu
tækifæri var sleppt, var sannarlega ís-
landi hliðholl; það er óhætt að segja.
Því var haldið fram í dagblaði einu
14. september 1958, er minnzt var Upp-
kastsins eftir 50 ár, að samþykkt þess
rnundi hafa orðið Islandi fjötur um fót
við samningsgerðina 1918. Var aðstaðan
borin saman við ástand, sem ríkti það
haust í fiskveiðimálum Færeyinga. Gerð-
ur hafði verið samningur um fiskilögsögu
þeirra í apríl 1955 og hljóðaði upp á
þrjár sjómílur. Var látið liggja að því í
blaðinu, að ný samningsathugun, sem
var í aðsigi, mundi reynast Færeyingum
þung í skauti vegna samningsins 1955,
og í samanburði við þjóðir, sem væru
samningslausar.
A þessum losaralega grundvelli var
síðan dregin ályktun um heftandi áhrif
LJppkastsins á samningana 1918. Þcssar
getgátur blaðsins reyndust þó nokkrum
mánuðum síðar hrakspár einar. Bretar
bættu Færeyingum eldri samninginn upp,
úr þremur í sex sjómílur, auk ítaks í
svæðið milli sex og tólf mílna á vissum
árstímum.
Þetta varð einungis sökuin breytts við-
horfs í heiminum í þessum málum, sem
orkaði á gildandi samning, þótt enginn
lagastafur væri þar um endurskoðun af
slíkuin ástæðum.
Ilið breytta viðhorf í heimsmálunum
1918 hefði einnig orsakað af sjálfu sér
endurskoðun Uppkastsins frá 1908, eins
og áður er drepið á.
íslendingar hefðu minnzt þcss þá, ef
ekki fyrr í stríðinu, að þeim bæri ekki
aðeins skvlda sem sjálfstæðu ríki til að
bjarga sér sem bezt þeir gætu, heldur
áttu þeir jafnframt rétt til, af tilefni heims-
ástandsins, að ákveða sjálfir, áður en
endurskoðunarfilestur væri liðinn, það
sem látið hafði verið óráðstafað sam-
kvæmt kröfu Dana við samningsgerðina
1908, en það voru utanríkismálin fyrst
og fremst.
Island átti sínar óskir óuppfylltar síðan
þá. Og Danir hefðu ekki með neinurn
rétti getað staðið á móti endurskoðun
Uppkastslaganna allra eftir viðburðina
1914—1918. ísland átti þá leik og gat
ekki tapað.
Eftir öllum sólarmerkjum að dæma
hefði Uppkastið frá 1908 reynzt hæft
sinni köllu.n, að leiða Island örugglega
að markinu sem algerlega sérstæðu ríki.
Það var því ekki neitt happ fólgið í því,
að Llppkastið var fellt 1909. Samþykkt
þess hefði þvert á móti getað orðið hinu
athafnasama íslandi til gagns í átökum
við erfið viðfangsefni á tímabilinu fram
að 1918.
Hitt var fremur lán í óláni, að Danir
skyldu taka það upp hjá sjálfum sér að
gefa íslandi kost á upptöku sambands-
málsins 1918, því ekki er augljóst mál,
að ísland, sem óaðskiljanlegur hluti Dana-
veldis, hefði getað notað sér til framdráttar
boðskap Wilsons forseta gegn andstöðu
Danmerkur. Málið var í rauninni, gagn-
vart umheiminum, innanríkismál hennar.
ísland var á krossgötum i sjálfstæðis-
baráttunni 1908. Eina færa leiðin út úr
stjórnmálalegu öngþveiti voru samningar
við Dani. íslendingar voru þó ekki reiðu-
búnir til að viðurkcnna þá staðrevnd og
stóðu fast á hinum sögulega rétti. En
það kom ekki að sök vegna farsælla lykta
heimsstyrjaldarirmar 1918 og vinsamlegra
samninga þá, að frumkvæði Dana.