Andvari - 01.04.1962, Page 87

ANDVARI
FRANZ LISZT
85
mér fannst cg vera gæddur, þá fylltist ég
biturri andúð á listinni, eins og hún kom
mér fyrir sjónir: dregin niður í svaðið,
unz hún var orðin að misjafnlega gróða-
vænlegu handverki, hrennimerkt sem
skemmtiefni heldra fólksins. Mér fannst
ég vilja taka inér fyrir hendur livað annað
sem væri, heldur en vera tónlistarmaður
á mála hjá höfðingjunum, verða að þola
af þeim auðmýkingu og þiggja af þeim
laun eins og sjónhverfingamaður eða
sýningardýr."
Hann æfði sig á slaghörpuna allt að
10 stundum daglega, kenndi dálítið og
las þess á rnilli. Meðal neme.nda hans var
16 ára gömul stúlka, Caroline de Saint-
Cricq, dóttir eins af ráðherrum Karls X.
Þau felldu hugi saman, en þegar ráð-
hcrrann komst á snoðir um, hvað var á
seyði, var Liszt rekinn út úr húsinu og
Carobne gift í snatri ríkum aðalsmanni.
Þetta var fyrsta ástarsorg Liszts, og tók
hann þessi atvik öll svo nærri sér, að
hann veiktist alvarlega og var lengi að
ná sér. Llann dró sig í hlé frá umheim-
inum, og í nærri tvö ár lifði hann algeru
einsetumannslífi, niðursokkinn í trúar-
hugleiðingar og lét sig ekkert annað neinu
skipta. En Caroline varð honum minnis-
stæð til hins síðasta.
París varð aðalmiðstöð rómantísku
hreyfingarinnar á fyrra hluta 19. aldar.
Þar sátu rithöfundarnir Victor Hugo,
Alfred de Musset, George Sand, Balzac,
Heine, Lamartine, Théophile Gautier,
Alexandre Dumas og Alfred de Vigny,
svo að fáir einir af hinum frægustu séu
nefndir. Meðal málaranna voru Delacroix,
Vernet, Courbet, Delaroche og Daumier.
Af tónlistarmönnum má nefna Berlioz,
Chopin, Paganini, Meyerbeer, Halévy,
Auber og Liszt. Gerjunin í menningar-
lífinu var mikil, þótt Liszt léti strauma
þess fram hjá sér fara í bili.
Á stjórnmálasviðinu var heldur ekki
kyrrt, og það var skothríð júlí-byltingar-
innar 1830, sem loks vakti Liszt af dval-
anum. Samúð hans var með uppreisnar-
mönnunum, og honum kom í hug að
semja „byltingar-sinfóníu“, sem átti að
túlka „hetjuhug, einlæga trú og frelsis-
þrá.“ Sinfóníunni varð aldrei lokið, en
snillingurinn var risinn úr dáinu og
steypti sér nú út í listalífið, sem ólgaði
umhverfis hann. Hann kynntist Berlioz,
Chopin og Paganini og hreifst af
þeim.
Rúmlega tvítugur hafði Liszt unnið sér
það orð, að hann væri mesti píanóleikari
sinnar tíðar. Samtímalýsingar á þeim
áhrifum, sem hann hafði á áheyrendur
sína, eru margar hverjar svo „hástemmd-
ar“, að þeim verður naumast trúað bók-
staflega. Það var hversdagslegt, að konur
liðu í ómegin af brifningu á tónleikum
hans, en raunar mun það mega teljast
hafa verið tízka á þeim tímum að láta
sterk geðhrif í ljós á þann hátt.
Því verður ekki neitað, að Liszt laut
stundum næsta lágt í leit sinni að áhrifa-
meðölum. Áliti hans á trúðshlutverki
hljóðfærasnillingsins hefir áður verið
lýst. Ef til vill hefir honum sýnzt hæfa
að spara ekki töfrabrögðin, úr því hann
var dæmdur til þess að leika hlutverk
trúðsins. Berlioz segir frá því, að hann
hafi eitt sinn í vinahóp heyrt Liszt spila
fyrsta þáttinn í ,,Tunglskins-sónötu“
Beethovens í þeim stíl, sem hann notaði
oft til að „tryggja sér undirtektir fína
fólksins." Lýsir Berlioz því með hryllingi,
að hann hafi afskræmt verkið og mis-
þyrmt hugmynd tónskáldsins með alls-
kyns flúri, sem hann hafi aukið inn í
bæði laglínu og undirleik. En öðru sinni
heyrði Berlioz hann leika þennan sama
sónötuþátt og á þá ekki nógu sterk orð
til að lýsa hrifningu sinni: „Eftir andar-
taksþögn hljómaði hið tigna harmljóð,