Andvari - 01.01.1943, Side 11

andvari
Einar Hjörleifsson Kvaran
Hann hefur litla trú á mönnunum yfirleitt og enga trú á sam-
tiðarmönnum sinum. Þetta dökka viðhorf var einmitt einkenni
hinnar svonefndu raunsæisstefnu í skáldskap þeirrar tíðar. í
rauninni þótti ýmsum þeirrar aldar skáldum aldrei of langt
gengið i bölsýni og lítilsvirðingu á mannskepnunum. Sérstak-
lega voru ungir gáfumenn snortnir af þessum sjúklegu hug-
myndum. — Þegar á allt er litið, var þetta engin ný bóla hér á
handi. Margir íslendingar voru og eru, af eðlilegum ástæðum,
fremur þunglyndir og böísýnir. Jónas Hallgrimsson var að
Vlssu leyti realisti; nægir að benda á kvæði lians Óhræsið og
Heilóarkvæðið.
Þegar Einar Hjörleifsson kom til Hafnar sumarið 1881 og
tók að stunda nám við háskólann þar, var Georg Brandes í
fulhi fjöri og vakti fádæma aðdáun og hrifning ungra gáfu-
manna og skálda. Það má með sanni segja, að hinir ungu ís-
lendingar, sem þá komu til Hafnar í hið akademíska frelsi
Ul’ lu’öngsýnum, gamaldags skóla, hafi naumast ráðið sér fyrir
fjöri, er ])eir loks fengu að vera sjálfráðir um skoðánir sínar
ug gerðir. Einar hefur sjálfur skrifað um þetta í grein um
e°rg Brandes, er birtist í ísafold 1927. Löngu seinna gefur
j anu 1 skyn í einni sögu sinni (Móri), hvaða höfunda hann
laH mest lesið um þær mundir. Það eru: Darwin, Huxley,
erliert Spencer og Georg Brandes. Auðvitað hefur hann lesið
allt I)a®> sem hann komst yfir og honum Jiólti þess vert, því að
lttar sögur fara af því, að hann hafi lesið þá fræðigrein, sein
ann hugðist stunda við háskólánn (stjórnfræði), enda tók hann
)a' :lhlrei annað próf en heimspekiprófið.
stenzku skáldin, sem í Kaupmannahöfn dvöldu um þessar
niundir, urðu fæstir hreinræktaðir raunsæismenn. Til þess var
an<H þeirra allt of frjór. Þótt þeir yrðu hrifnir um stund af
enniHg^m Brandesar, þá brutu flestir þeirra þá hlekki af sér
jötlega. Það urðu ekki hlekkir, heldur viðhorf, sem taka varð
nieö i reikninginn ætíð síðan. Þetta er liin rétta leið að nota
n>jar stefnur: að skilja hismið frá hveitinu, og hefur íslend-
|n.gum oít tekizt þetta furðanlega vel. Hinn kaldi og gróður-
‘Ulsi Hyltingarealismi og natúralismi Brandesar átti tæplega við