Andvari - 01.01.1943, Blaðsíða 36

32
Jón Blöndal
ANDVARI
frekari aðgerðir hefðu orðið umdeilanlegar.“ Danir hafa lílca
fyllilega viðurkennt réttmæti þessara ákvarðana, og konungur
hefur svo um mælt, að liann mundi hafa fallizt á þær, ef þær
hefðu verið lagðar fyrir liann til staðfestingar.
Alþingi íslendinga hafði, eins og Bjarni Benediktsson orðaði
það, talið, að „frekari aðgerðir“ en þær, að taka utanríkis-
málin og liið æðsta vald inn í landið 1940, „hefðu orðið um-
deilanlegar.“ En með frekari aðgerðum hlýtur að vera átt við
fullkomin sambandsslit. En þegar um áramótin 1940 taka
ákveðnir stjórnmálaforingjar að ókyrrast og tala um nauð-
syn tafarlausra sambandsslita, jafnvel þótt a. m. k. þrjú ár væru
eftir af þeim tíma, sem íslendingar voru bundnir af sain-
bándslögunum. Verður tæplega varizt þeirri hugsun, að
ástæðan til þess, að málið var upp tekið á þessum vafasama
grundvelli og ekki á þeim grundvelli, sem sambandslagasamn-
ingurinn ákvað, hafi staðið í sambandi við þá skoðun vissra
stjórnmálamanna, að krafan um tafarlaus sambandsslit
mundi vænleg til fylgis meðal kjósenda og ef til vill gagnleg í
hinni innri flokksbaráttu, sem oft og einatt er jafnþýðingar-
mikil í augum stjórnmálamannanna eins og baráttan við hina
flokkana. Síðan má heita, að sjálfstæðismálinu, sem samkvæmt
eðli sínu ætti að vera hafið yfir allar flokkadeilur, eins og
utanríkismálin yfirleitt, hafi stöðugt verið otað fram í hinni
óskemmtilegu valdabaráttu flokka og stjórnmálamanna und-
anfarin ár, og það samkomulag, sem á stundum hefur virzt
ríkja um málið, hefur verið meira á yfirborðinu heldur en
undir niðri.
Rökin fyrir sambandsslitum voru þau, að íslendingar hefðu
öðlazt rétt til þeirra vegna „vanefnda" Dana á ákvæðum sam-
bandslaganna. Hefur þó að sjálfsögðu orðið að viðurkenna,
að hér er ekki um neina sök af Dana hálfu að ræða, eins og
legið gæti í orðinu. En að „vanefndirnar“ eru að engu leyli
Dönum sjálfum að kenna, hlýtur a. m. k. að hafa mjög miklar
afleiðingar fyrir almenningsálitið bæði á Norðurlöndum og
annars staðar. En hvað sem segja má um hinn svokallaða
„vanefndarétt" frá fræðilegu sjónarmiði — en stoðirnar, sem