Andvari - 01.01.1943, Síða 91

andvari
Stofniln lýðveldis á íslandi
87
Forsetakjör í islenzku lýðveldi.
Þá er rétt að athuga nokkuð stjórnskipulagsform það, sem
stjórnarskrárnefndin hefur lagt til, og hvernig kjósa skuli
ífiðsta mann hins sjálfstæða, íslenzka rikis.
Það kom aldrei annað til mála i stjórnarskrárnefnd en að
ísland yrði lýðveldi, er það yrði frjálst land, og meðal þjóð-
arinnar hafa yfirleitt ekki verið uppi aðrar hugmyndir um
framtiðarstjórnskipulag íslands en lýðveldisformið, þo að visu
sé vitað, að nokkrir menn á íslandi óski eftir að hafa konung
yfir sér, en það eru þá menn, sem alls ekki vilja, að Island
verði sjálfstætt riki. Við konungdæmið eru bundnar allar end-
rtrminningar Islendinga um kúgun og erlenda áþjan, við l>ð
veldisformið hins vegar minningin um sjálfstætt þjóðríki Is-
lendinga til forna.
Það mun því mega fullyrða, að allir þeir íslendingar, sem
á annað borð vilja gera landið sjálfstætt, geta sameinazt um,
að það skuli vera lýðveldi og æðsti maður þess forseti.
Um hitt hefur hins vegar orðið nokkur ágreiningur í stjóinai-
skrárnefnd, á hvern hátt forseti lýðveldisins skuli kjörinn,
hvort Alþingi skuli kjósa hann, eða þjóðin sjúlf með alrnenn-
l>m kosningum. Fulltrúar Sósíalistaflokksins í stjórnarskiái-
nefnd, Áki Jakobsson alþm. og undirritaður, lögðu til, að for-
seti lýðveldisins væri kosinn með almennum kosningum, en
nreiri hluti nefndarinnar vildi láta Alþingi kjósa hann.
Nú er til þess ætlazt í stjórnarskrárfrumvarpinu, að forseti
8eti neilað lögum, sein Alþingi hefur samþykkt, um staðfesl-
ingu. Fara þau þá til þjóðaratkvæðagreiðslu og sker lnin úr
Uln> hvort þau haldast í gildi eða falla úr gildi.
Þetta vald forseta er mjög mikilvægt og getur ráðið urslitum,
einmitt hvað helzt um stórmál þau, sem forseti áliti, að þjóðar-
meirihluti hefði aðra skoðun á en þingmeirihluti.
Nú væri það liins vegar óeðlilegt, að forseti með þessu valdi
Veri algerlega háður þinginu, kosinn af því og það gæti vikið
honum frá, er það vildi, — en fyrir þvi er ráð gert af þeim,
sem vilja hafa forseta þingkjörinn.