Fálkinn - 18.12.1942, Blaðsíða 18

jólablað fálkans 1942
Ðr. Helgi Pjeturss:
ÁGÆTAR ÆTTMÆÐUR
I.
Konurnar hafa orðið heldur
útundan í sögum vorum, og er
ekki síst eftirtektarvert hversu
miklu minni rækt er lögð við að
lýsa útliti þeirra en karlmann-
anna. Virðist þetta hálega geta
til þess bent, að koriur eigi
nokkuð drjúgan þátt í sögun-
um, enda má þetta að nokkru
leyti telja víst, einsog vikið
skal á hjer síðar; og einnig
kann það að köma til greina í
þessu sambandi, að sögurnar
liafi öllu fremur verið konum
ætlaðar, þvíað einsog kunn-
ugt er, gefa karlmennirnir þvi
vanalegast mun meiri gætur
hvernig konurnar eru í sjón.
Njála segir.svo (20. kap.)„ Þau
Njáll áttu sex börn, þrjá sonu
og' þrjár dætur, ok koma þeir
allir við þessa sögu1).' Höfund-
urinn lætur sjer mjög ant um,
að lesendunum verði vel ljóst
hvernig hræðurnir voru að
vallarsýn, og áður liafði hann
lýst Gunnari á? Hlíðarenda
þannig, að varla hefir verið við
jafnast. Eri um það hvernig
,systurnar. lvafi verið í sjón fá-
um vér ekkert að vita, og er þó
•ekki ólíklegt að orð hefði verið
á því gerandi, þar sem ein
þeirra giftist Katli Sigfússyni,
ágætum manni, sem ekki er ó-
sennilegt að kunnað hafi að
nieta kvenfegurð, einsog Þrá-
inn bróðir hans, og önnur varð
kona Kára, sem talið var að
engan ætti sinn líka, eftir að
Gunnar var fallinn frá. Fáum
vjer að vita livað þær hjetu syst-
urnar tvær, en þriðja systirin
er ekki einusinni nefnd á nafn.
Og það er eigi einungis, að
ininna sje í sögunum af konun-
um sagt en karlmönnunum,
heldur fer því fjarri mjög, að
það hafi verið ágætustu kon-
urnar sem mest er af sagt. En
happ má það teljast, að sumra
hinna ágætustu kvenna liefir þó
verið getið að nokkru, þvi að
slíkar konur eru hinn mesti þjóð-
arsómi. Dáist jeg að engu því
fólki sem i sögum getur, eins
inikið og að tveim konum,
Halldórú konu Víga-Glúms og
Þuriði hinni spöku, dóttur Snorra
goða.
II.
Af ætt Halldóru segir það,
að hún var dóttir Gunnsteins
0 Leturbreytingin mín. H. P.
er „bjó at Lóni i HörgárdaL,
og var „taldr með hinum stærr-
um mönnum“. En móðir henn-
ar hét Hlíf og var „skörungr
niikill“. En um Halldóru sjálfa
segir „at hún var væn kona ok
vel skapi farin. Sá kostr þólti
vei'a einhverr bezlr, fyrir sakar
frænda ok mest kunnostu ok
framkvæmdar hennar“. Mun það
hafa verið í „kunnostu“ lienn-
ar, að hún hafi lagt stund á
lækningar, og munu konur þá
liafa gert slíkt öllu fremur en
karlmenn. Tveggja sona þeirra
Glúms er getið, og hjetu Már
og Vigfús. „Váru báðir efnilegir
ok all-ólíkir“. „Már var hljóðr
ok spakr“, mun hann líkari
hafa verið móður sinni; en
Vigfús „hávaðamaður mikill,
ójafnaðarmaðr, rammur at aíli
ok fullhugi“. Segir í Heims-
kringlu nokkuð af framgöngu
Vigfúsar í orustunni í Iijör-
ungavogi, sem einna frægust or-
usta var á þeim tímum, sak-
ir þess hvílík afarmenni átt-
ust við þar sem Hákon jarl
hinn ríki vann sigur á Jóms-
víkingum. Már mun þó ekki
hafa verið hreystimaður minni
en bróðir hans, þó að hann
væri vitrari og betur skapi far-
inn, og ekki komst liann held-
ur alveg hjá bardögum og víga-
ferlum, því að þess varð varla
auðið á þeim fímum, jafnvel
þeim sem friðsamir voru. Már
var langafi Sturlu föður Snorra.
Er næsta eftirtektarvert hversu
vel var vandað til þeirra Sturl-
unga um ættir, hver ágætismað-
urinn öðrum meiri og ágætiskon-
an. En Halldóru tel jeg fremsta
af ættmæðrum þeirra.
III.
Það er í sambandi við bar-
dagann á Hrísateigi, sem segir
af hinni ágætu framgöngu Hall-
dóru. „Þess er getið, að Hall-
dóra kona Glúms, kvaddi kon-
ur með sjer „olc skulum vjer
binda sár þeirra manna er líf-
vænir eru, úr hvárra liði sem
er“, segir hún. „Enn er hún
kom at, þá fell Þórarinn fyrir
Mávi (syni hennar), ok var öxlin
höggin frá, svá at lungun fellu
út í sárit. Enn Halldóra batt
um sár hans, ok sat yfir hon-
um til þess er lokit var bardag-
anum. Enn er menn váru heim
komnir, þá mælti Glúmr við
Halldóru: „För vár mundi liafa
orðit góð í dag, ef þú hefðir
heima verit, ok liefði Þórarinn
eigi lífs brott komist“. Hún seg-
ir „at Þórarni var lítil von lífs,
enn þó muntu eiga skamma
stund hjeraðvært þótt hann
lifi, en ef hann deyr, muntu
aldrei eiga landvært“. Ljet
Halldóra sem sjer hefðu hygg-
indi ein gengið til framkomu
sinnar. En vjer fáum þó í sög-
unni nokkra bendingu um að
svo muni eklci hafa verið. Þess
er getið um Glúm, meðan liðs-
munur var mikill, og Már son-
ur hans ekki kominn til bar-
dagans með sína menn, „at
hann hopaði ok lá fallinn, enn
þrælar hans báðir lögðust á
hann ofan ok váru þar slang-
aðir spjótum til bana“. Björg-
uðu þeir þannig lífi húsbónda
síns, og er ekki ólíklegt, að þar
sje nokkur vottur þess atlætis
sem þeir höfðu notið á lieimil-
inu, en húsmóðirin óefað kom-
ið þar meir við sögu en hús-
bóndinn, svo að Halldóra bjarg-
aði þar eigi einungis lífi Þórar-
ins, heldur einnig manns síns,
þó að óbeinlínis væri. Hefir
vel verið um sár Þórarins búið,
því að hann lifði, og eins Þor-
valdur tasaldi, sem ekki ein-
ungis var talinn sár til ólifis,
heldur með öllu dauður. Er
þar annað dæmi um hvérsu ís-
lenskar konur voru góðir sára-
læknar á þessum áverkaöldum.
Helga hjet systir Glúms og var
hún móðir Þorvalds tasalda er
barðist á Hrísateigi með Glúrni
og' þeim feðgum. Glúmur ljet,
eftir bardagann, færa þá sem
fallið höfðu „í úthýsi eitt, ok
var búit um Þorvald virðuleg-
ast, því at klæði váru borin
imdir hann, ok var hann rif-
aðr í húð. Enn er Helga spurði
tíðendin, systir Glúms, fór hún
til Þverár, ok spurði hversu
sonr hennar hefði fram gengit.
Glúmr svarar: „Eigi fekk hraust-
ara mann“. Þá mælti hún: „Sjá
vilda ek hann dauðan, ef eigi
eru önnur föng á“. Þat var
henni veitt, ok ljet hún hefja
hann í vagn ok búa hóglega um.
Ok er hún kom heim, fægði hún
sár hans ok batt siðan, ok kom
svá ráði hans, at liann mælti
við menn“, eða varð málhress,
einsog nú mundi sagt.