Fálkinn - 09.12.1963, Blaðsíða 40

Lítið blóm í hendi manns.
Bæði blómið og maðurinn
með sína sérstöku eiginleika,
hafa vaxið upp úr lítilli egg-
frumu, sem í kjarna sínum
liefur að geyma undraefnið
DNA. Erfðaeiginleikarnir
eru skráðir í hin þráðlaga
DNA-móIekúl með fjögurra
stafa stafrófi. Að þýða það
tungumál er eitt mesta ævin-
týri vísindanna í dag.
Eitt örlítið egg hjá móður-
inni og ein enn minni kyn-
fruma frá föðurnum renna
saman í þeim tilgangi að
framleiða nýja veru. Fyrst
sameinast þau í eina frumu.
Siðan skiptir fruman sér í
tvær. Báðar skipta sér aftur,
svo að þær verða fjórar. Og
skiptingin heldur áfi'am.
,'Fjórar frumur verða að átta,
ntta að sextán, sextán að
órjátíu og tveimur, og þann-
ig áfram þangað til frum-
40
urnar skipta milljörðum. En
þá er líka komin fram mann-
vera með öllum sinum sér-
einkennum. Ef til vill er
hún með brún augu og
dökkt hár. Það getur þó líka
verið að hún sé ljóshærð og
bláeyg. Og svo má heldur
ekki gleyma stóru spurn-
ingunni: er það strákur eða
stelpa?
Margbreytileiki mannver-
unnar er stórkostlegur. Hve-
nær sjáum við tvær mann-
eskjur, sem eru alveg eins?
Það eru til gulir menn, hvít-
ir menn, svartir menn og
rauðir menn. Það eru til
háir menn og lágir menn.
Það eru til sverir menn og
grannir menn. Og ekki skul-
um við heldur gleyma hára-
litnum, augnalitnum og hör-
undseinkennunum.
Hvernig stendur á því, að
mennirnir eru svona ólikir?
Og enn þýðingarmeiri spurn-
ing: Hvernig getur örlitið
egg þróast upp í það að
verða að manni? Eggin hjá
dýrunum að meðtöldum
manninum eru mjög lík hjá
öllum tegundum. Af hverju
verða þá sum þeirra að kött-
um, önnur að fiskum og enn
önnur að mönnum?
Svarið við þessum spurn-
ingum gefa vísindamenn nú-
tímans með þrem stöfum:
DNA. Það er skammstöfun
á ólesanlegu, latnesku orði
deoxyribonucleic acid, sem
er sérstakt efnasamband með
undursamlega hæfileika.
Það er ekki aðeins lykillinn
að lífinu, heldur einnig bók-
haldsvélin, sem skráir og
geymir alla erfðaeiginleika
tegundanna.
Nafn þess er flókið og
erfitt að lesa, en efnabygg-
ing þess er þó milljón sinn-
um flóknari. Vísindamenn
hafa lengi reynt að ráða
rúnir þær, sem efnið skráir
erfðaeiginleikana í, en það
var ekki fyrr en fyrir tíu
árum síðan að það tókst.
Uppgötvunin, sem jafnað er
við lausnina á leyndardóm-
um atómsins, hefur þegar
valdið straumhvörfum í
hugsanahætti lífeðlisfræð-
inga, og hún á eftir að hafa
margvísleg áhrif á læknis-
fræðina i baráttu hennar til
þess að sigrast á sjúkdóm-
um og öðru böli, sem hrjáir
mannkynið.
í desember síðastliðnum
voru þrír menn sæmdir
Nóbelsverðlaunum fyrir
störf þeirra í sambandi við
DNA. Með sérstakri sam-
vinnu tókst þeim að leysa
ráðgátuna en til þess notuðu
þeir sérstaka ljósmynda-
tækni, hugsnilli og: —
stærðfræði.
Englendingurinn dr. Mau-
rice H. F. Wilkins tók
X-geislamyndir af DNA.
Honum tókst auðvitað ekki
að taka myndir af efnabygg-
ingu efnisins sjálfs vegna
smæðar þess, þykkt DNA-
mólekúlanna er aðeins um
einn fimm miljónasti hluti
úr sentimetra. Engin smá-
sjá er enn svo öflug, að hún
geti greint í sundur svo smá-
gerða efnabyggingu. Dr.
Wilkins vissi það, að stund-
um er hægt að ráða gerð
efnanna með Því að rann-
saka byggingu kristalanna,
sem þau mynda með hverju
öðru. Undir venjulegum
kringumstæðum myndar
DNA ekki kristalla, en með
því að meðhöndla efnið á
ákveðinn hátt var hægt að
framkalla litla þráðlaga
kristalla, og þessa kristalla
ljósmyndaði dr. Wilkins.
Við myndunum tóku tveir
menn, dr. James D. Watson
núna við Harward háskól-
ann og dr. Francis H C.
Criek við Cambridge háskól-
ann. Þeir rannsökuðu mynd-
irnar nákvæmlega og eftir
FALKINN