Vikan - 08.06.1961, Blaðsíða 12

Framhald af bls. 11.
um kl. 9 um kvöld i svarta myrkri.
Þá voru allir um borð veikir nema
fjórir. Þar á meðal var ég. Ég kenndi
mér einskis meins. Við lögðumst fyrir
akkeri framundan Kvöldúlfsbryggju
og flautuðum, hægt og rólega til að
byrja með, en þvi ákafar sem lengra
leið, því að enginn gerði vart við sig.
Þannig leið tíminn til miðnættis eða
rúmlega Það, og þótti okkur það und-
arlegt, að enginn skyldi láta sjá sig.
Loks tókum við það ráð að baksa út
báti og rerum við svo þrír til lands,
Bergur skipstjóri, ég og háseti, en
einn háseti, sá eini sem frískur var
fyrir utan okkur þrjá, varð eftir í
skipinu til þess að hlynna að hinum
sjúku.
Við rerum beint að Kvöldúlfs-
bryggju, en urðum ekki varir við
neina mannaferð. Við staðnæmdumst
um stund á bryggjunni, en bundum
síðan bátinn. Við Bergur ákváðum
að fara heim til okkar, en hásetinn
varð eftir hjá bátnum. Ætluðum við
Bergur rétt að skreppa heim og reyna
að fá menn til þess að hjálpa okkur
við að koma hinum sjúku á land, og
ætluðum við alls ekki að dvelja lengi.
Ég gleymi aldrei gönguferð minni
um bæinn þessa nótt. Það var eins
og allt lif væri slokknað. Óvíða sá
ég týru i glugga. Allt virtist svart
og kalt og það fór um mig ónota-
kennd. Ég vissi þá, að pestin hafði
komizt i algleyming meðan við vor-
um í siglingu, en ekki gat ég gert mér
í hugarlund að ástandið væri eins
hörmulegt og það var. Ég kveið fyrir
að koma heim. Kona min hafði þá
eignast son og ég óttaðist fyrst og
fremst um líf hans, svo lítill sem
hann hafði verið og veikburða þegar
ég tór. Þá hafði mér fundist hann
svo smár og viðkvæmur, að ég mætti
ekki koma við hann með hrjúfri sjó-
mannshönd.
Loks sá ég mann og hljóp til hans.
Þetta var Jón Otti skipstjóri. Hann
sagði mér frá ástandinu, fólk lægi
sjúkt í nærri hverju einasta húsi í
bænum, að fólk hryndi niður og ekki
hefðist undan að koma því í jörðina.
Ekki vissi hann hvernig ástandið væri
heima hjá mér. Ég sagði honum
hvernig ástatt væri um borð og lof-
aði hann að koma og hjálpa okkur.
Ég hraðaði mér svo heim og sá að
myrkur var í húsinu. Ég reyndi hurð-
ina, hvort hún væri ólsæst, en dyrn-
ar voru þá lokaðar. Ég barði að dyr-
um, fyrst hægt, en þegar mér var
ekki svarað og ég heyrði ekki neina
hreyfingu fyrir innan knúði ég fastar
á. Þá vorum við saman i heimili,
við hjónin og drengurinn okkar og
tengdaforeldrar minir og dóttir þeirra
og systir konu minnar, en hún var
þá aðeins ótta ára gömul. Það var
hún, sem loksins kom til dyra og
opnaði fyrir mér, en svo máttfarin
var hún að hún féll fram yfir sig í
fangið á mér um leið og dyrnar opn-
uðust. Hin fjögur voru öll mikið veik
og aðhlynningarlítil, og lét ég það
verða mitt fyrsta verk að fara í
apótekið og sækja meðul og reyna
að útvega mjólk. Lauk ég við það
og tókst hvort tveggja, en hraðaði
mér siðan niður á Kvöldúlfsbryggju.
Þar var þá Bergur kominn og Jón
Otti. Bergur hafði fyrst farið heim
til sín og hlúð að sínu fólkið, sem
veikt var, en síðan hafði hann farið
heim til reiðarans Thor Jensens og
þá var allt fólkið á því heimili veikt,
hjónin og börnin, að undanskildum
Richard einum, sem var rólfær. Jón
Otti fór nú að útvega menn til Þess
að hjálpa okkur til þess að koma
hinum sjúku á land. Reyndi hann
líka að ná í lækni, en það tókst ekki,
enda voru Þeir læknar, sem i bænum
voru, annaðhvort orðnir örmagna af
þrældómi eða sjúkir. Svo hófumst við
handa að íara með veiku félagana
í land og líkið og lukum því á skömm-
um tíma. Þegar þessu var lokið, fór
ég heim til skipstjórans, Páls Matt-
híassonar, en hann var þá orðinn svo
veikur, að ég efast um að hann hafi
þekkt mig, hann dó næsta dag.
Við höfðum komið með fullt skipið
af kolum frá Englandi. Það naut
margur sjúkur góðs af þeim farmi.
En okkur var ekki til setunnar
boðið. Við sigldum allt þetta haust.
Það mun hafa verið 11. nóvember
er við vorum staddir tuttugu til þrjá-
tíu sjómílur frá St. Kilda, að við
sáum þýzkan kafbát koma úr djúp-
unum og hafði hann hvítan fána að
stöng. Þá skildum við fyrst, að styrj-
öldinni var lokið. Þetta var vopna-
hlésdagurinn. Þá varð mér að orði:
„Nú ætti maður skilið að fá að fara
afturá, láta sjóðandi te í fant og hella
miklu af einhverju sterku út í það.“
Þannig slaknaði á taugunum hjá
manni. — Ég held að mér hafi orðið
að ósk minni.
Það mtin hafa verið við landkenn-
ingu fyrr um haustið, sem við sáum
allt I einu bregða fyrir björtum leiftr-
um uppi yfir landinu, við munum þá
hafa verið tvö hundruð og fimmtíu
til þrjú hundruð milur frá því á leið
úr siglingu. Það var Katla að gjósa.
Þegar myrkt var voru leiftrin rauð,
en þegar bjart var, voru þau hvít.
Þessi leiftur sáum við lika þegar við
vorum út af Patreksfjarðarflóa á
veiðum.
Og þaning hélt þetta áfram ár eftir
ár. Ég var alltaf á togurum, þar á
meðal var ég á Agli Skallagrimssyni
með Sigurði Guðbrandssyni. Á þess-
um árum voru togararnir á síld á
sumrum og ísfisksveiðum eða salt-
fiski á vetrum.
Halaveðrið. — Mölbrotnir til
Reykjavíkur.
Það mun hafa verið um áramótin
1924 og 1925, sem ég fór aftur á Jón
forseta. Ég var á honum í Halaveðr-
inu mikla. Það skall á seinni hluta
laugardags 7. febrúar. Þá vorum við
nýkomnir á miðin frá Reykjavík og
vorum að byrja veiðar. Veðrið skall
á eins og hendi væri veifað. Þarna
var mikill fjöldi togara bæði erlendra
og innlendra. Áttin var á norðan og
blindbylur með hörkufrosti. Veður-
hæðin fór sífellt vaxandi. Skipstjóri
okkar, Kolbeinn Þorgteinsson, kallaði
allt í einu, að við skyldum taka upp
trollið en gera það lauslega, því að
hann ætlaði að kippa grynnra. Hann
hélt að þetta yrði aðeins hryðja. En
við komumst aldrei niður, þvi að
veðrið óx með undraverðum hraða
og bylurinn varð æ svartari. Við lögð-
um til og héldum upp í og reyndum
að forða skipinu eftir mætti. Ég held,
að það hafi verið snemma á sunnu-
dagsmorgninum, sem við fengum á
okkur ólag. Það brenglaði aljt fyrir
okkur, tók bátinn og braut brúna
svo að engin rúða var heil eftir i
henni og ijóskerin hurfu. Samstundis
hálfíylti lúkarinn og brúna. Svo mik-
il varð frostharkan, að maður blind-
aðist ef maður stóð gegnt veðrinu og
það fraust næstum því fyrir vitin á
okkur. Þó að allar rúður væru úr
brúnni var snjókoman, særokið og
frostið svo ákaft, að það fraus fyrir
opna gluggana á ótrúlega stuttum
tíma. Þá fór og utanborðstrollið og
óttuðumst við mest, að það lenti í
skrúfunni, enda hefði ekki verið að
sökum að spyrja hefði þannig farið,
því að þá mundi skipið hafa farizt.
Skipið rak nú beint í vestur út af
Patreksfirði. Þegar við komum að
Látrabjargi, sáum við hvar Hilmir
slagaði og var hann búinn að missa
bæði bátadekk og afturmastur.
Veðrið tók nú að lægja og við héld-
um beint til Reykjavíkur, enda ósjó-
færir eins og komið var. Smátt og
smátt fóru skipin að koma inn, öll
meira og minna brotin og löskuð.
Maður beið i ofvæni eftir hverju
skipi og þá var fylgst vel með skipa-
komum. Loks vantaði aðeins tvö
þeirra: Leif heppna úr Reykjavik, en
skipstjóri á honum var Gísli Oddsson,
en á Leifi voru þrjátiu og þrír menn,
og enskan togara, sem gerður var út
frá Hafnarfirði: Marshall Roberts-
son, en á honum var skipstjórl Einar
Magnússon og á skipinu voru þrjátíu
og fimm menn. — Bæði þessi skip
höfðu farizt og með þeim sextíu og
átta menn. — Þetta var þá mesta
mannskaðaveðrið á þessari öld, og að
líkindum stendur það met enn.
Ömegðin hafði vaxið hjá okkur
hjónunum. Við höfðum eignast fjög-
ur börn. Það siðasta fæddist árið 1926.
Mikið atvinnuleysi var i landi og
hörmungarástand hjá fólki. Ég var
alltaf á sjónum og við komumst af
eins og það er kallað. En allt varð
að spara. Ég þóttist ekki draga af
mér, né sleppa neinu tækifæri, og
konan mín annaðist , heimilið og
börnin af frábærri ráðdeild og kost-
gæfni. Það fór ekkert í súginn hjá
okkur.
Og straumurinn tók þá
fimmtán saman.
Hinn 23. febrúar árið 1926 iagði
Jón forseti af stað úr Reykjavik og
ætlaði að fiska í salt. 25 menn voru
á skipinu. Skipstjóri á Jón forseta
var Guðmundur Guðjónsson, en hann
var ekki með skipið í þessum túr
heldur fyrsti stýrimaður, Magnús Jó-
hannsson, fyrsti vélstjóri var Skúli
Skúlason og matsveinn Stefán Árna-
son, en fimmtán ára gamall sonur
hans var með honum til aðstoðar, ég
var bátsmaður og hafði verið það
lengi. Við héldum beint á Selvogs-
banka, en fengum þar ekki bein úr
sjó svo að við fórum þaðan í Jökul-
djúpið. Þar fengum við aðeins reit-
ing fyrst, en svo datt hann niður.
Seint á sunnudagskvöld tókum við
upp og var ákveðið að halda aftur
á Selvogsbanka og vita hvort að ekki
hefði glæðst þar. Þokudumbungur
var og sáum við alls ekki til lands.
Ég fór í koju um líkt leyti og
haldið var frá Jökli og átti ég að
koma á vakt um miðnætti. Ég svaf
vel og kom á vakt á réttum tima.
Varð það mitt fyrsta verk, að fara
upp í brú, ásamt manni af minni
vakt. Átti annar að taka stýrið, en
hinn að halda útkik. Hinir vaktarfé-
lagar mínir fóru aftur á til þess að
fá sér hressingu. Skipstjóri hafði
sjálfur verið uppi og var hann enn
á fótum. Ekki höfðu þeir á fyrri
vaktinni enn haft landkenningu og
ekki séð til vita. Um þetta leyti voru
allir, sem ekki áttu vakt, komnir í
koju. Ég sá í öldinni okkar, sem ég
gluggaði í þegar hún kom út, að
veðrinu er lýst þannig, að um þetta
leyti hafi verið veður „hið versta,
stórsjór og dimmviðri“. Ég verð að
segja það eins og það er, að hvað svo
sem blaðafregnir hafa sagt um Það,
þá minnist ég akki að þá hafi verið
„versta veður“, þvert á móti. Hlns
vegar er það rétt, að það var dimm-
viðri, aðallega vegna þokudumbungs.
Stórsjór var ekki.
Klukkan mun hafa verið um fimm-
tán mínútur gengin í eitt þegar skipið
virtist allt i einu fá á sig mikið högg.
Ég hringdi þá þegar á „stop“. Skip-
stjóri kom þjótandi upp, en hann var
nýgenginn niður. Hann skipaði:
„Fulla ferð aftur á bak.“ En I sama
bili fór skrúfan af skipinu. — Skip-
verjar þustu nú upp hver af öðrum
og allir klæddir.
Rétt í þessu sáum við vitaljós og
þóttumst við kenna á leiftrunum að
um Stafnesvita væri að ræða. Við
Þekktum staðinn og óttuðumst hann.
Þarna er mikil fjara og stórgrýtt
mjög, enda sáum við í dimmunni
dranga upp úr sjónum. Við höfðum
strandað á Stafnesi, rétt hjá vitanum.
Neyðarskeyti voru þegar send út og
gerðist nú allt á svo stuttum tima,
að erfitt er að gefa glögga mynd
af atburðum.
Okkur var fullkomlega ljóst, að við
vorum í mikilli hættu og að fyrst
skrúfan fór, þá væri skipið tapað. Við
þustum niður í lúkar hver af öðrum
til þess að búa okkur, sem bezt — og
man ég, að þegar ég hafði klætt mig
í mín hlýjustu föt, greip ég fulla
flösku af nef tóbaki og batt hana fasta
við hálsinn á mér, Þannig að hún
hékk á brjóstinu. Fyrsta verk okkar
að þessu loknu var að setja út skips-
bátinn. Nokkur deila reis miili okkar
þá. Ég vildi að við færum allir í
bátinn og freistuðum að komast á
land í honum, þvi að sjór var ekki
mikill og við höfðum strandað um
háfjöru. Skipstjórinn vildi það ekki.
Hann vildi bíða um stund eftir að
það hækkaði í sjónum, hann vonaði
að veður mundi ekki versna, en ótt-
aðist á hinn bóginn, að báturinn
mimdi kastast upp í einhvern drang-
inn og brotna i spón og við þá ekki
hafa það af að svamla i lancL. Bátur-
inn varð fullur af sjó um leið og
hann var settur út, en hásetar fóru
i hann og Þurrjusu hann. Síðan var
hann bundinn rammiega.
En það fór ekki eins og skipstjóri
hafði vonað. Við flóðið og birtuna
versnaði í sjóinn svo ört, að innan
tíðar var orðið brot í brot. Þá kall-
aði skipstjóri, að nú væri svo komið
að hver og einn yrði sjáifur að taka
ákvörðun um það, hvar hann vildi
vera, á hvalbaknum eða í brúnni. Við
lentum margir saman á hvalbaknum,
en við vaxandi sjó flúðum við af hon-
um og upp í vantinn eða reiðann,
en á hann var baujan bundin og lág-
um við flestir utan í henni. Skipstjór-
inn og yfirmenn ásamt nokkrum
fleirum fóru i brúna .Áður en við
gengum þannig frá okkur til björg-
unar, fór vélstjórinn niður og gekk
frá eldinum til þess að reyna að koma
í veg fyrir ketilsprengingu.
Veðrið fór versnandi og sjórinn óx
stöðugt. Nú var farið að lýsa af degi
og innan litillar stundar urðum við
varir við skip, sem voru að koma á
vettvang. Fyrstur kom togarinn
Gylfi, en síðan kom Ver og loks
Tryggvi gamli. En þeir komust ekki
nálægt okkur og gátu ekkert aðgert.
Tryggvi gamli dældi lýsi eða olíu
í sjóinn til þess að reyna að lækka
brimið, en austurstraumurinn, sem
var mjög stríður, tók olíuna svo að
hún komst aldrei að okkur. Rétt áð-
ur en skipin fóru að koma urðum
við varir við mannaferðir á landi.
Þeir voru Þar með bát, Utinn bát,
en þeir virtust ekkert geta gert, enda
þóttzt sannfærðir um, að báturinn
mundi brotna í spón ef þeir freist-
uðu að komast út.
Og nú fórum við að týna tölunni.
Við vorum á hvalbaknum á meðan
unnt var, en sjór fór að ganga yfir
hann og það var þá, sem við fórum
hver af öðrum í vantinn. Einn sUtn-
aði frá okkur við þær tilraunir .Annar
ætlaði að reyna að komast í brúna,.
hefur víst haldið að þar væri meiri
von, en það var þó augjjógt frá upp-
hafi, að hættan var ftpn meiri þar ■
heldur en þar sem við vorum. Þrlðji
maðurinn slitnaði af vantinum. Sá
fjórði slitnaði einnig af honum, en
okkur tókst að ná í hann og binda .
hann hjá okkur. Okkur leið svo sem
ekki illa þarna í vantinum nema þeim
neðstu, við lágum mishátt í honum
eins og gefur að skilja og ólögin skullui.
á þeim neðstu. Ég var meðal þeirra.
Ég fór hvað eftir annaö á bóla kaf,
en skók hausinn þegar ég kom upp
úr rótinu og tók í nefið. Við vorum
með baukana okkar og réttum hver
öðrum. Þegar búið var úr þeim, hent-
— Nei takk, ég lofaði konunni
minni að drekka bara eitt glas.
12 VIKAN