Vikan - 25.03.1965, Blaðsíða 14

hinar sömu og réðu byggð á ís-
landi, þá er menn hrukku út hing-
að undan ofríki Haraldar ins hár-
fagra. Nema það var að sjálf-
sögðu ekki Haraldur, sem hrakti
fólk út á sandrifin. Það voru
Húnar, þær herskáu hamhleypur,
sem þeystu vestur um Evrópu ná-
lægt miðri fimmtu öld. Hafði sak-
laust fólk í þessum engilblíða
heimshluta mikinn ótta af villi-
þjóðum eins og Húnum og ýms-
um öðrum, sem hröktust með bú-
slóðir sínar og heri suður og vest-
ur um álfuna í leit að löndum.
Bar slíka hópa gjaman að
garði við botn Adríahafsins og
reyndist fólki sú þjóðbraut heldur
ónæðisöm. Þegar flokkur barbara
með Alarik nokkurn herkonung í
broddi fylkingar fór eins og fár-
viðri um ströndina, neyddust
menn til að yfirgefa fasteignir
sínar og lönd og höfðu þá til
einskis að hverfa utan þeirra
blautu sandrifja, sem möruðu í
hálfu kafi úti fyrir. Þeim varð
það eitt fangaráð að reka trjáboli
niður í sandelginn og byggja þar
á. Þannig upphófst byggð í Fen-
eyjum og veit ég ekki betur en
þeirri upprunalegu aðferð hafi
lengst af verið haldið í gildi, að
byggja á staurum sem halda
áfram að gefa eftir undan þung-
anum um hálfan metra á hverj-
um hundrað árum.
En það er af Alarik barbara-
kóngi að segja, að hann hélt á-
fram að stríða og safnaðist
skyndilega til feðra sinna, þegar
hann var að tuska til innfædda á
sunnanverðri ítalíu. Varð hann
sínu fólki mikill harmdauði, enda
vel lukkaður ræningi og fagur
svo af bar. Var venzlafólki hans
mjög í mun, að gröf hans yrði
ekki á vegi grafarræningja. Eftir
því sem sögur herma, þá breyttu
þeir farvegi ár einnar, grófu
hann þar með vopnum og til-
hlýðilegum búnaði og hleyptu
svo ánni aftur í farveginn.
Um líkt leyti og hugprúðir vík-
ingar, norrænir, flæmdust vestur
um sjói til að leita íslands, var
vegur Feneyja orðinn mikill;
kaupmenn borgarinnar byrjaðir
að raka saman auði og skipastóll-
inn var í förum um Miðjarðarhaf-
ið þvert og endilangt. Krossfar-
amir ýttu undir völd og auð borg-
arinnar og öll sú pragt náði há-
marki sínu á tímum hinnar fjórðu
krossfarar um 1200. Harðsnúnir
sæfarar og prangarar Feneyja
urðu milliliður allra viðskipta
austurs og vesturs; öll verzlun
frá Austurlöndum rann í gegnum
hendur þeirra. Uppúr því höfðu
þeir ítök víðsvegar um Miðjarð-
arhaf, sem kallaði yfir þá öfund
og ófrið; það var ekki ósvipað
því, þegar Karþagó lagði und-
ir sig Miðjarðarhafsverzlunina
með hugviti og dugnaði, unz
Rómverjar sáu þann einn kost
vænstan að jafna svo um þá borg,
að ekki stóð steinn yfir steini.
Nema hvað nú var enginn einn
aðili svo voldugur, að hann gæti
jafnað Feneyjar við jörðu eða
réttara sagt við vatnið. Genúabú-
ar höfðu mikinn skipastól og
háðu við Feneyjabúa margar
nafntogaðar orrustur á sjó — og
töpuðu.
Þegar á fimmtándu öld voru
Feneyjabúar 200 þúsundir talsins
og áttu þeir í förum 3300 skip
með 25 þúsund manns og þeim til
verndar hafði Feneyjaríki 45 her-
skip með 11 þúsund soldátum.
Það reyndu fleiri að seilast til
verzlunaráhrifa en Englendingar
við ísland á þessum tíma; á til-
teknum tíma á ári hverju héldu
sjö kaupskipaflotar úr Feneyja-
höfn og gerðu víðreist: Einn rak-
aði strendur Grikklands og annar
fór milli eyjanna, hinn þriðji til
Svartahafs og fjórði til Kýpur.
Sá hinn fimmti leitaði hófanna
austur í Armeníu og sá sjötti hélt
vestur um haf til Spánar, Frakk-
lands, Niðurlanda og jafnvel til
Englands og einn flotinn sigldi
meðfram Afríkuströndum meðal
þeirra hundtyrkja, sem síðar
gerðu út leiðangur til íslands.
Ótöluleg verðmæti fóru gegnum
hendur Feneyjamanna og hreinn
ágóði þeirra nam fjörutíu af
hundraði.
Feneyjar varð borg ævintýr-
anna þar sem höll reis við höll og
aðeins það bezta, sem heimurinn
hafði uppá að bjóða var nógu
gott. Þeir ófu jafnt úr gullþráðum
sem silki, smíðuðu jafnt gim-
steinadjásn sem skip, og vegg-
tjöld, knipplingar og krystalsvör-
ur urðu þekkt um allan heim og
eftirsóttar munaðarvörur.
En það er lögmál, að þar sem
auðæfin safnast fyrir, þar halda
menn ekki lengi tryggð við ó-
brotna lifnaðarhætti. Feneyjar
varð smám saman borg munaðar-
ins; þar lögðu menn sér aðeins til
munns ljúffengustu vín heimsins
með villibráðinni og skarlatið og
pellið varð dýrara og vandaðra
eftir því sem óhófið og munaður-
inn jókst. Lífið varð glaumur og
gleði úr ævintýrahöllum þúsund
og einnar nætur; hátíðahöld og
veizlur hversdagslegast af öllu og
listamenn voru þar betur haldnir
en annarsstaðar voru dæmi um,
jafnframt þeim lokkandi fagnaði
magnaðist siðspilling; gulldrop-
amir holuðu með tímanum sið-
ferðisbjargið, viljaþrekið dvín-
aði, atorkan lét undan síga og
tortryggnin kom í staðinn. Feney-
ingar höfðu ekki fremur en aðrir
bein til að þola góða daga til
lengdar.
Hamingjusól Feneyja hné til
viðar. í langvinnum átökum.við
harðsnúna keppinauta misstu
þeir auð sinn og áhrif. Margt
lagðist á eitt: Tyrkir vinna
Miklagarð, Portúgalar finna sjó-
leiðina til Indlands og Kólumbus
frá erkióvinaborginni Genúu,
siglir til Ameríku.
Það reyndist sífellt erfiðara að
halda í hlunnindi og ítök. Eftir
tuttugu og fimm ára styrjaldar-
átök um Kýpur og Krít, urðu
Feneyingar að gefast upp árið
1669. Hnignunin var orðin stað-
reynd. Napóleon Bonaparte kom
þar við með her sinn vorið 1797
og gerði bústað hertogans að sín-
um. Dagar lýðveldisins voru
taldir.
Feneyjar er umfram allt borg
listarinnar enda er kunnara en
frá þurfi að segja, að listamenn
hafa í aldaraðir sótt þangað
hvatningu og andríki. Bæði hefur
borgin sjálf miðlað slíkum áhrif-
um og svo öll þau listasöfn, sem
þar verða fundin ásamt tíðum
tónlistar- og myndlistarhátíðum.
Margir stórsnillingar og séní hafa
flutzt búferlum til Feneyja eitt-
hvert tímabil ævi sinnar til þess
að sitja við þær lindir, sem sífellt
eggja sköpunargáfuna.
Einn þeirra er tónskáldið
Wagner og kannske hefur enginn
unnað Feneyjum af öðrum eins
ástríðuhita sem hann. Hann kom
þar nokkuð oft og hefur látið eft-
ir sig í endurminningum sínum
opinskáar og hrífandi lýsingar á
áhrifum Feneyja. Hugmyndir að
stórum tónverkum sækja á hann
dag og nótt og kynnin við borg-
ina gefa honum kraft til að leysa
hugmyndirnar úr læðingi.
Þegar Wagner kemur fyrst til
Feneyja árið 1858, þá skrifar
hann í dagbók sína: „Að vera hér
laus við allar nýtízku framfarir
hlýtur að vera trygging fyrir því,
að hér geti ekki verið neinn ný-
tízku ruddaskapur eða taktleysi.
Hér er þessvegna gott að vera.“
Hann er að glíma við Tristan og
ísoid og þarf næði.
Hann skrifar: „Þegar við kom-
um til Feneyja um sólarlag 29.
ágúst, og sáum úr jámbrautar-
vagninum hvar borgin speglaðist
í vatnsfletinum, varð Ritter vin-
ur minn svo hrifinn af gleði og
ærslafullur, að hann missti hatt-
inn sinn út um lestargluggann og
ég vildi ekki verða eftirbátur
hans og fleygði mínum hatti út
um gluggann líka, og þannig kom
um við til borgarinnar lotningar-
fullir og berhöfðaðir."
Wagner fær inni í Giustiniani
höllinni og lýkur við annan þátt-
inn af Tristan og ísold á sex mán-
uðum. Eftir sigurför um Evrópu
kemur hann aftur með fjölskyldu
sína til Feneyja árið 1881 og sem-
ur Parsifal. Hann skrifar í dag-
bækur sínar: „Ég fer á veitinga-
stofuna við Markúsartorgið, geng
svo meðfram skorðunum og tek
gondól til baka. Þegar ég fer um
Canal Grande (Stórál) fyllist ég
þunglyndi af stórleik og fegurð,
sem hér blandast hrömun og
hruni.“ Og síðar: „Ég sit í hinni
hljóðu höll með stórum sölum og
miklum svölum og hér bý ég einn.
Ljósakrónan lýsir, og ég tek bók
og les og hugsa í kyrrðinni. Allt
í einu hefst söngurinn frá Canal
Grande. Stórt skip kemur hljóð-
lega eftir skurðinum, það er
skrautlega upplýst og í því eru
söngvarar og hljómsveit. Margir
gondólar fylgja því. Bátarnir fara
hljóðlega í næturkyrrðinni og
fagrar raddir syngja með undir-
spili hljómsveitarinnar. Allir
hlusta hljóðir, eins og í draumi,
og síðan uppleysist allt. En ég
stend lengi hugsi og hlusta á
þessa tóna úr fjarlægð."
Stundum heimsækir Wagner
listasöfnin og eigrar stað frá stað,
stundum harmþrunginn, stundum
glaður; stundum jafnvel vonlaus
og yfir sig spenntur því tónverk-
in sækja á hann. í hrifningu yfir
málverki Titians af himnaförinni
ákveður hann að skrifa „Meist-
arasöngvana" og sorgarmarsinn
úr Ragnarrökum; efni sem sótt
er í Eddurnar. Svona getur eitt
gott verk fætt annað af sér, enda
þótt ólík séu.
Hann varð mjög vel látinn
meðal íbúa borgarinnar, sem
voru stoltir yfir návist hans. Og
svo var það í næst síðustu heim-
sókn hans til Feneyja, að hann
var á leiðinni til járnbrautastöðv-
arinnar á bát og fylgdi honum
fjöldi manns á gondólum. Þegar
hann sigldi framhjá Vendramin-
höllinni, þá hrópaði hann upp yf-
ir sig af hrifningu: „Hér vildi ég
fá að deyja“. Og það varð svipað
um hann og Skáld-Rósu, sem ósk-
aði sér að deyja á ákveðnum
kirkjustað í Miðfirðinum, þegar
hún kom þangað gömul kona og
þreytt að kvöldi á leið suður í
Hafnarfjörð úr kaupavinnu fyr-
ir norðan — og var látin að
morgni. Og hlaut að sjálfsögðu
legstað þar. Eins varð um Wagn-
er. Næsta ár kom hann aftur með
konu sinni, Cosimu dóttur Liszts,
börnum þeira og þjónustuliði.
Wagner hafði jafnan á sér höfð-
ingjasnið og atvikin höguðu því
þannig til, að nú fékk hann inni
í Vendramin höllinni. í febrúar
var hann að vinna að nýju verki,
sem raunar hefur aldrei heyrzt.
Hann bað þess að báturinn kæmi
kl. 4 til þess að taka hann í dag-
Framhald á bls. 37.
Feneyjar sökkva
VIKAN 12. tbl.