Vikan - 16.12.1965, Síða 13

prótestantar og kaþólikkar úrslita-
tilraun til að útrýma hvor öðrum,
en forsómuðu iafnframt ekki að
vegast innbyrðis; þannig varð hinn
harðkaþólski keisari í Vín að horf-
ast í augu við fjandskap ólíka harð-
kaþólskra Frakka; iafnvel pófinn
sjólfur studdi mólstað hinna lúth-
ersku villumanna. Mikilvægur lið-
ur hildarleiksins var mjög svo ein-
beitnisleg tilraun til að sameina
Þýzkaland í þjóðríki ó borð við
Frakkland; tilraun, sem allir nó-
grannar Þjóðverja voru innilega
sammála um að gera að engu,
hverrar trúar sem þeir annars voru
og tókst það. Afleiðingin varð sú,
að Þýzkaland komst ekki í tölu
þjóðanna fyrr en síðla á nítjándu
öld, þá sálsjúkt af komplexum, sem
vanmáttug sundrung og innilokun
í meginlandsmyrkri í aldaraðir
hafði skapað, komplexum sem
reynt vár að leyna með uber alles
hroka er hlaut að enda með skelf-
ingu. *
Yfir þennan leikvöll dauðans þar
sem „fallstykkin ymja og hnífarnir
glymja", og ímyndun skortir afl til
að taka af nógu raunsanna mynd
og okkur rámar í af koparstungum
af ofskipuðum gálgatrjám og Ignds-
knektum í pokabuxum og með
gaffalbyssur, yfir hann teymir
Brecht Múttu sína ásamt börnum
hennar og söluvagni þvers og kruss
í slóð hinna stríðandi herja. Eng-
inn skyldi þó halda að hann gerði
hana að holdi klæddu ídeali frið-
arhugsjónar sinnar,- þvert á móti
fær hún heldur slæma útreið hjá
honum, varla betri en Bjartur í
Sumarhúsum hjá Kiljan. Kenningar-
nafn sitt hlaut þessi ótrauða smá-
kaupkona fyrir að ráðast „gegnum
eldlínuna við Rígu" til að koma
mygluðum brauðhleifum í verð:
hún reynir sem sagt af veikum
mætti að vera einn hrægamma
þeirra, sem fitna á stríðinu. En við-
leitni hennar í þá átt er jafn hlægi-
lega og brjóstumkennanlega von-
laus og sjálfstæðisbarátta Bjarts við
Utirauð á Mýrum. Viðskiptin ganga
misjafnlega og börnin hennar þrjú
hverfa eitt af öðru í stríðsins
kögglakvörn, því „ef striðið skal
þig næra þá verður fórn að færa".
En Mútta guggnár ekki, frekar en
Bjartur; hún gengur að striðinu sem
sjálfsögðum hluta daglegrar tilveru,
jafnvel betri hluta hennar, bölsót-
ast einstaka sinnum yfir því, en
viðurkennir það engu að síður,
dettur ekki í hug að rísa gegn því:
Framhald á bls. 35.
NOKKRAR ATHUGA-
SEMDIR BRECHTS
VARÐANDI MUTTER
COURAGE
Karþagó hin mikla háði
þrjú stríð. Eftir hið
fyrsta var hún enn vold-
ug, að loknu því næsta
var hún enn í byggð.
En að loknu hinu þriðja
sáust hennar engin
merki.
(Bertold Brect, 1955)
Um Bændastríðið, mestu ógæfu
þýzkrar sögu, má segja frá félags-
legu sjónarmiði, að það hafi dreg-
ið vígtennurnar úr Siðbótinni. Eins
og venjulega varð arfur þess hund-
ingjaháttur og hrossakaupmennska.
Móðir Courage (það skal tekið fram
til að létta undir við sýningar leiks-
ins) kannast, eins og vinir hennar
og gestir nærri allir, við kaup-
mennskueðli stríðsins: það er ein-
mitt það sem hrífur hana. Hún trú-
ir á stríðið til hins síðasta. Það
hvarflar aldrei að henni að maður
þurfi á að halda stórum skærum
til að klippa sér leið út úr ófriðar-
flækjunni. Þeir sem líta skakkt á
hörmungar, gera ráð fyrir að þeir,
sem i þeim lenda, læri eitthvað af
þeim. Meðan fjöldinn er þolandi
stjórnmálanna getur hann ekki lit-
ið á það, sem fyrir hann kemur
sem tilraun, heldur aðeins sem ör-
lög. Hann lærir eins lítið af hörm-
ungum stríðs og kanína vísinda-
manns um líffræði. Sú skylda hvíl-
ir ekki á leikskáldinu að gæða Móð-
ur Courage einhverri innsýn í lok-
in — hún sér þó nokkuð nálægt
miðju leiks, við lok sjötta sviðs,
týnir svo því sem hún hefur séð —
skáldinu er fyrir mestu að áhorf-
andinn sjái . . .
Raunsætt leikhús og blekking.
1826 skrifaði Goethe um „ófull-
komleika hins enska leiksviðs
Shakespeares". Hann sagði: „Engin
merki sjást um þá viðleitni til raun-
sæis, sem við höfum smámsaman
vanizt með aukinni sviðstækni, inn-
sýnislist og betri búningum". Hann
spyr: „Hver mundi sætta sig við
þvílíkt og annað eins nú á tímum?
Undir slíkum kringumstæðum voru
leikrit Shakespeares í hæsta lagi
mjög svo merkilegar álfasögur, en
sagðar af fólki sem lét áhorfand-
anum eftir að ímynda sér — að
eigin vali — hallir og paradísir á
hinu auða sviði".
Síðan þetta var sagt, höfum við
lagt hundrað ára framþróun í leik-
hússtækni að baki, og „viðleitnin
til natúralisma" leitt til slíkra blekk-
inga, að við nútímamenn mætfum
miklu frekar kjósa Shakespeare á
auðu sviði en einhvern sem hvorki
Framhald á bls. 35.
ANNÁLL 30 ÁRA
STRÍÐSINS
Hundrað ára afmæli siðabótarhreyf-
ingar mótmælenda.
1618.
Stríðið hefst. Mótmælendur í Bæ-
heimi rísa gegn Matthíasi, keisara
Austurríkis og konungi Bæheims,
þar eð þeir óttast ofsóknir af hálfu
líklegs eftirmanns hans, hins ka-
þólska erkihertoga Ferdínands.
1619.
Ferdínand verður keisari Austurrík-
is og konungur Bæheims. Hinir bæ-
heimsku uppreisnarmenn bjóða kór-
ónuna Friðriki, kjörfursta í Pfalz,
leiðtoga þýzka mótmælendasam-
bandsins. Maximilían kjörfursti í
Bæjaralandi, aðalfrömuður ka-
þólska sambandsins, sem keppir við
hið fyrrnefnda, gengur í lið með
Ferdínandi.
1620.
Mótmælendur eru sigursælir og hið
austurríska veldi Habsborgara virð-
ist hætt komið. Þá ráðast sameinað-
ir herir keisarans og Maximilíans
(undir stjórn Tillýs marskálks) inn í
Bæheim og sigra Friðrik í orrust-
unni á Hvítafjalli.
1621.
Spænskur her (Spánverjar styðja
Austurríkismenn, enda er konung-
ur þeirra Habsborgari) leggur und-
ir sig Pfalz, heimaríki Friðriks.
1622.
Hin sameinuðu fylki Niðurlanda,
sem eru mótmælendatrúar, ganga
í lið með Friðriki, en verða þá að
mæta spænskri innrás.
1623.
Her Tiilýs rekur flótta mótmælenda
til hollensku landamæranna. Þegar
fyrsta þætti stríðsins lýkur, eru Rín-
arlönd og Pfalz á valdi keisarans.
1625.
Richelieu kardínáli, sem farinn er
að ugga um hag Frakklands, ger-
ir bandalag við Holland, England,
Svíþjóð og Danmörku. Hann send-
ir lið að hernema Elsass og Lót-
hringen.
1626.
Danskur her undir stjórn Kristjáns
fjórða, sem er mótmælandi, er ger-
sigraður við Lutter af sameinuðu
herjum Tillýs og Wallensteins, sem
nýlega hefur verið skipaður yfir-
maður hins keisaralega hers.
Framhald á bls. 37.
JÖLALEIKRIT Þjóðleik-
hússins verður að
þessu sinni MUTTER
COURAGE OG BÖRNIN
HENNAR, eftir Bertold
Brecth. Leikrit þetta á
sér rót í þrjátíu ára
stríðinu og er samið til
að vekja menn af and-
varaleysi til andspyrnu
gegn stríðum, sam-
kvæmt þeirri kenningu
Brechts, að mennirnir
læri ekki af hörmung-
unum; telji þær jafnvel
á vissan hátt ávinning
og noti þær eingöngu
til að skara eld að sinni
köku, jafnvel þótt sá
eldur brenni ekki síður
en ylji. - Með hlut-
verk Mutter Courage
fer Helga Valtýsdóttir,
en Walter Firner er
leikstjóri. - Hér til
hliðar gerir Dagur Þor-
leifsson stutta grein
fyrir 30 ára stríðinu á
grundvelli leikritsins,
en síðan fylgja skýr-
ingar Brechts sjálfs og
annáll styrjaldarár-
anna.
O Eilfur og Katrín — París, 1951.
VIKAN 50. tbl. 1 Q