Vikan - 18.08.1966, Blaðsíða 23

Samt sem áður er það margt gott, sem
útfjólubláu geislarnir gera manninum. Til
dæmis mynda þeir D-vítamín gegnum húð-
ina. D-vítamín skortur orsakar beinkröm,
sem er næsta óþekkt fyrirbæri nú á tímum
hjá okkur, þar sem mikið er drukkin mjólk
og lýsi, og D-vítamín tekið í töflum, þegar
þörf krefur, sérstaklega er það nauðsyn-
legt smábörnum og ófrískum konum.
Heilbrigt fólk, sem lifir á hollri og bæti-
efnaríkri fæðu, á að fá nóg af þessu bætiefni,
svo það er ekki nauðsynlegt að leggja á sig
óhófleg sólböð, til þess að fyrirbyggja sjúk-
dóma, sem orsakast af D-vítamín skorti.
Sólbruni er skemmd á húðinni, sem orsak-
ast af of sterkum útfjólubláum geislum, og á
ekkert skylt við hita sólarinnar. í raun
og veru er það útilokað að hiti sólarinnar
geti orsakað bruna, nema með aðstoð stækk-
unarglers. Sólbr«na er aðeins hægt að líkja
við bruna, sem orsakast af t.d. viðkomu við
heitt járn. Fyrst verður hörundið rautt og
síðan myndast blöðrur. Sólbruni er þó
öðruvísi að því leyti, að við verðum ekki vör
við hann fyrr en eftir á, en bruni af öðrum
orsökum, veldur strax sársauka, blöðrum
og sárum. Þessvegna er það að sólbruni get-
ur komið manni á óvart.
Sólbruni kemur eftir á, vegna myndunar
sérstaks litafrumuefnis, sem kallað er mel-
anin og er mjög móttækilegt fyrir sólargeisl-
um. Þannig er það að sólbrúnka er vörn
gegn frekari skemmdum af völdum sólarinn-
ar.
Sumt fólk verður fljótt brúnt, jafnvel á
nokkrum mínútum, ef það er óvarið í sterkri
sól. Þetta eru líklega efnafræðileg viðbrögð,
sem orsakast af áhrifum útfjólubláu geisl-
anna og hinu sýnilega sólarljósi á melanin-
litkun, sem fyrir hefur verið í húðinni. Það
er líka hægt að líta á þetta sem frekari vörn
við bruna af völdum sólarinnar.
Lokavörnin frá náttúrunnar hendi gegn
sólbruna, er það að húðin þykknar. Þetta er
kannski óþægilegt, en það er ágæt vörn við
sólbruna. Hve mörgum sóldýrkendum skyldi
detta það í hug, þegar þeir halda sig vera
að fegra húð sína, að þeir séu að gera hana
þykkari?
Af þeim fjórum aðaláhrifum, sem sólar-
geislarnir orsaka, og hér hefur verið rætt
um, sem sé; sólbruni, sólbrúnka, þykknun
húðarinnar og myndun D-vítamíns, eru þrenn
greinileg vörn gegn skaðlegum áhrifum.
Það er engin sönnun til fyrir því að þau séu
svo holl heilsu manna.
Öllum þessum viðbrögðum gegn geislum er
hægt að eftirlíkja nákvæmlega á rannsókn-
stofum. Flest þeirra er hægt að framkalla
með því að einangra þær bylgjulengdir sól-
arinnar, sem fyrir hendi eru. Þetta er ó-
sköp áþekkt því að stilla útvarpstæki á sér-
staka sendistöð. Þið fáið beztan árangur, ef
tækið er stillt nákvæmlega, á rétta sendi-
stöð. Á svipaðan hátt er hægt að framkalla
sólbruna og sólbrúnku, svo að segja, með
því að stilla húðina á þær geislalengdir,
sem framkalla þessi áhrif, á sem nákvæm-
astan hátt.
Þessi aðferð heíur verið kunn í allt að
því hálfa öld, en þangað til nú fyrir skömmu,
hefur verið erfitt að finna hvað það er sem
raunverulega skeður í húðinni. Með ná-
kvæmlega prófuðum aðferðum, er nú hægt
að nota þær við rannsóknir á fólki sem hefur
siúklegt ofnæmi fyrir sól, og til að finna
aðferðir til lækninga og varna; sömuleiðis
til að finna skýringu á breytingum, sem
húðin tekur með aldrinum og á húðkrabba-
meini af völdum sólageisla. Þótt mikið hafi
áunnizt á þessu sviði. er þó ennbá margt
að læra, og sömuleiðis mikið efni til að
vinna úr, af því sem fyrir hendi er.
Sumir húðsjúkdómar læknast af sólar-
geislum, eins og t.d. bólur á unglingum og
psoriasis (sérstök tegund af exemi). Aðrir
versna, og enn aðrir orsakast beinlínis af
sólargeislunum sjálfum.
Óeðlilegt ofnæmi fyrir sólskini getur or-
sakazt af notkun sérstakra Ivfja, sérstak-
lega þeirra lyfja sem notuð eru útvortis.
Þegar talað er um lyf, sem gera sumt fólk
sérstaklega viðkvæmt fyrir sólskini, má
nefna tvennskonar lyf, sem oft eru nauð-
synleg og mikið notuð. Þetta eru hin svo
kölluðu róandi lyf og flestar tegundir fúka-
lyfja. Þó er nú ekki mikil hætta í þessu
sambandi, vegna þess að þeir sem taka fúka-
lyf, eru venjulega það mikið veikir, að þeir
eru innandyra, eða rúmliggjandi; og lækn-,
irinn varar venjulega þá sjúklinga, sem taka
róandi lyf, við því að vera of lengi í miklu
sólskini.
Svo eru það ýmsir plöntusafar, sem geta
orsakað ofnæmi fyrir sól, má þá helzt nefna
ýmis ilmefni; það er því ekki ráðlegt að
nota ilmandi sápur eða ilmvatn, áður en
lagst er í sólbað.
Það er ákaflega einfalt að forðast sól-
bruna; öruggasta ráðið er að fara ekki í
sólbað. En það virðist vera ákaflega mikið
kappsmál, nú til dags, að verða sólbrenndur
eða sólbrúnn. Það er jafnvel hægt að kaupa
litarefni, sem hægt er að bera á húðina, svo
hún fái fallega sólbrúnan lit, því að það er
alls ekki í tízku nú, að vera ljós á hörund.
En svo óheppilega getur tekizt til að sumt
fólk, sem notar þessi litarefni, getur oft
litið út eins og það sé með gulusótt, en
ekki sólbrúnt.
Þeldökkt fólk þarf ekki að hafa þessar
áhyggjur. Sólbruni, ellileg húð og húðkrabbi,
sem orsakast af útfjólubláu ljósi, virðist ekki
hafa áhrif á það. Hin eðlilega brúnka á
hörundi þeirra virðist vernda þá frá hættu
þessara tvíeggjuðu geisla.
Hvernig getum við öðlazt hraustlegt og
sólbrúnt útlit, án þess að verða fyrir of
miklum óþægindum? Auðvitað er sumt fólk
svo lánsamt, að það getur legið í sól dag-
inn út og daginn inn, án þess að verða fyrir
nokkrum óþægindum. En svo eru aðrir, sem
verða að taka þetta i smáskömmtum; t.d.
kortér, fyrsta daginn, hálftima þann næsta
o. s. frv.
Efni til varnar sólbruna, hvort sem það
eru olíur krem eða vökvar, sem mikið eru
auglýst og alltaf eru á verzlunarmarkaðnum,
eru ákaflega mismunandi að gæðum. Ef þau
eru réttilega prófuð, standast þau oft ekki
auglýsingaskrumið. En hver og einn getur
prófað sig áfram, með því að bera þessi efni
aðeins á aðra hlið líkamans, en ekkert á
hina, og sjá svo til.
Að herða húðina með hjálp ljóslampa,
áður en farið er fyrir alvöru að stunda
sólböð, er ekki viturlegt, nema með ráð-
leggingum sérfræðinga. Það er algengt að
fá mjög slæman sólbruna, ef legið er of
lengi undir ljóslampa. Sumir þessara lampa
eru mjög sterkir, og framleiðendur gera sér
far um að fá fólk til að fara eftir settum
reglum um notkun þeirra.
En við spurningunni um það, hvernig hægt
sé að fyrirbyggja bruna af völdum sólar-
innar, verðum við að gefa svar, sem sól-
dýrkendum finnst ábyggilega ekkert snið-
ugt, nefnilega: „Farið ekki úr fötunum!"
VIKAN 23