Vikan - 17.11.1966, Blaðsíða 11

Það var Hallgrímur Péturs-
son, prestur og Passíusálma-
skáld í Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd sem orti. En svo svalur
sem hann getur orðið á Hval-
fjarðarströnd, bítur haustkulið
þó beittar á Hólsfjöllum. Það
var að vonum að haustið yrði
Kristjáni Fjallaskáldi að yrkis-
efni; vetrarkoman hefur án efa
kynnt undir svartsýni hans:
Nú blæs of hauður bitrum
norðan gjósti
og báran glymur köld við
unnarsteina;
náttúran gervöll andláts-
stunu eina
frá heljar særðu heyrast
lætur brjósti.
á birkigreinum;
húmar eins og haustar að
í hjartans leynum.
Haustið á sína stemmningu í
mörgum myndum; ein þeirra er
fyrsti snjórinn, önnur er göng-
ur og réttir og sú þriðja er far-
fuglarnir. Sumar viðkvæmar sál-
ir komast ákaflega við af þessu
öllu saman og þegar fuglarnir
fljúga út í geiminn setur að
þeim söknuð og Stefán frá Hvíta-
dal talar um ólgandi þrá eftir
suðlægum ströndum. Bólu-
Hjálmar bar enga slíka þrá til
ókunnra sólarstranda svo vitað
væri, en klæðalitlum og fátæk-
um manni var hugstæður kuldi
komandi vetrar:
hans á fegurð standa í sambandi
við sjónarmið nytseminnar eins
og jafnan áður fyrr á íslandi.
Páll er gersamlega blindur fyrir
fegurð haustsins; fyrir hann er
það symból dauðans og engin von
um bjartari tíma fyrr en vorar
að nýju. í ljóði sem Páll yrkir
um haustið, er þessi dálítið vafa-
sama yfirlýsing:
Dautt er skraut og blómin
valla
engin fegurð á sér stað...
Vetrarkvíðinn í haustljóðinu
stendur þó ekki einungis í sam-
bandi við kalda daga. Myrkr-
ið var ógnvaldur út af fyrir sig,
þegar ljósmetið var af skornum
yrkisefni en ætla mætti og
kannski verður mönnum þetta
allt hugstæðara burtfluttum, þeg-
ar þeir sjá það fyrir sér í fjar-
lægð:
Kögur og Horn og Heljarvík
huga minn seiða löngum;
tætist hið salta sjávarbrim
sundur á grýttum töngum.
Hljóðabunga við Hrollaugs-
borg
herðir á stríðum söngum,
meðan sinn ólma organleik
ofviðrið heyr á Dröngum.
!
Kannski verða menn að vera
búsettir úti í Kaupmannahöfn
eins og Jón Helgason til þess að
þetta seiði huga þeirra löngum.
Ég trúi því naumast að það
sé ekki fallegt á Hólsfjöllum
eins og annarsstaðar, þegar
hausta tekur. En Kristján sér
aðeins í haustinu andlátsstunu
og dauðaróm:
Fölna grös en blikna blóm
af björkum laufin detta.
Dauðalegum drynur róm
dröfn við sjávarkletta.
Þessa vísu þeklcja allir. Minna
þekkt en ágæt þó er önnur vísa
sem Kristján orti og bregður
ljós á það haust, sem einnig verð-
ur innra með honum sjálfum:
Verður langi veturinn
vana ganga feril sinn
hann þó stangar huga minn
hleypur á vanga nákuldinn.
Páll Ólafsson horfði á eftir
farfuglunum sem flugu upp af
túninu hjá honum en í kveðskap
hans blandast einnig tregi yfir
þeim möguleika að ef til vill
lifi hann það ekki að sjá þá aft-
ur að vori:
Þú ert á förum fuglinn minn,
að flýja snjó og veturinn.
Hver veit nema í hinzta
sinn
ég hlýði á þýða róminn
þinn.
Fölnar rós og bliknar blað Páll var bóndi og skoðanir
skammti og mórar og skottur
óðu uppi í löngum og dimmum
göngum. Allt það hyski hörfaði
undan fyrir birtu vorsins og
sumarsins en með haustnóttum
gerðust menn myrkfælnir að
nýju:
Við skulum ekki hafa hátt,
hér er margt að ugga.
Eg hef heyrt í alla nátt
andardrátt á glugga.
En haustið á ekki aðeins heið-
ríka daga með hvítu sólskini og
hrími á morgnana. Það á einnig
dimmar nætur og veðraham með
brim og vindgný. Þessi storma-
sömu átök í náttúrunni hafa ef
til vill orðið skáldum minna
Að vísu veit ég ekki, hvort Jón
hefur haft haustið í huga þá er
hann orti þetta, en mér finnst
hausthljóð í þessu erindi. Það
er segin saga, að borgarbúinn
lítur öðrum augum á þau átök í
náttúrunni, sem lýst er í kvæð-
inu og það er ugglaust vegna
þess, að hann upplifir þessi átök
sem endurminningu og þarf ekki
daglega að takast fangbrögðum
við náttúruöflin.
Steingrímiu1 Thorsteinsson var
Reykvíkingur og það er óhætt
að segja um hann, að hann unni
haustinu fremur sannmælis en
önnur samtímaskáld hans og
gerði það að yrkisefni í ljóðum,
sem hvert mannsbarn þekkir. í
Framhald á bls. 31.
46 tbi. vnCAN 11