Vikan - 21.11.1968, Page 30

Öruggarí en nokkur Önnur
gag/ivart forvitnum börnum og
unglingum.
Hurina er ekki hægt að opna
fyrr en beytivindan er STÖÐV-
TrÐ og dælan búln að tæma
RAFHA-HAKA 500 þvottavélin yðar mun ávallt skila yður fuil-
komnum þvotti ef þér aðeins gætið þess að nota rétt þvottakerfi,'
þ.e. það sem við á fyrir þau efni er ér ætlið að þvo.
Með hinum 12 fullkomnu þvottakerfum og að auki sjálfstæðu
þeytivindu- og dælukerfi. leysir hún allar þvottakröfur yðar.
Þvottakerfin eru:
1. Ullarþvottur 30°. 7. Viðbótarbyrjunarþvottur 90°.
2. Viðkvæmur þvottur 40°. .8 Heitþvottur 90°.
3. Nylon, Non-Iron 90°. 9. Litaður hör 60°.
4. Non-Iron 90°. 10. Stífþvottur 40
5. Suðuþvottur 100°. 11. Bleiuþvottur 100°.
6. Heitþvottur 60°. 12. Gerviefnaþvottui **o
Og að auki sérstakt kerfl fyrir þeytivindu og tæmingu.
Fjöldagrafir og þræla-
hald...
Framhald af bls. 11.
við keisarahirðina, enda sjálf-
sagt betur menntir og meiri
heimsmenn en rússneskir stétt-
arbræður þeirra. Til að klekkja á
aðalsmönnunum stigu Rússar um
skeið í vænginn við eistneska og
lettneska þjóðernissinna, líkt og
í Finnlandi við þá aðila er and-
æfðu sænskri tungu og menn-
ingaráhrifum. En þessu fylgdi
vitaskuld þesskonar umburðar-
leysi sem allsstaðar fylgir þjóð-
ernisstefnu hjá þjóðum sem ein-
hvers mega sín. Ekki leið á löngu
áður en Rússar hófust af fullum
krafti handa við að útrýma ekki
aðeins þýzku þjóðerni í Eystra-
saltslöndum, heldur og eistnesku
og lettnesku. Var sá draumur
rússneskra panslavista að gera
allar þjóðir keisaradæmisins að
Rússum, hvort sem þær vildu
eða ekki. Rússnesku var troðið
upp á Eystrasaltslendinga ekki
einungis sem opinberu máli,
heldur og skólamáli, og var brátt
svo komið að ekkert mátti kenna
landsmönnum á móðurmálinu
annað en biblíusögur.
Á síðari hluta nítjándu aldar
urðu annars miklar framfarir í
Lettlandi á flestum sviðum.
Alexander annar aflétti þá
bændaánauðinni í Rússlandi, og
þetta hafði þau áhrif að lettnesk-
ir bændur urðu einnig sjálfráð-
ari og efnahagslega sjálfstæðari.
Iðnaður og verzlun voru í hraðri
framför. Riga varð þriðja stærsta
borg Rússaveldis, á eftir Péturs-
borg og Moskvu, og mesta út-
flutningshöfn þess. Svipur borg-
arinnar var alþjóðlegur; tæplega
helmingur borgarbúa var lett-
neskur, hinir einkum Þjóðverj-
ar, Rússar, Gyðingar, Pólverjar,
Litháar o.s.frv. Yfirstéttin, sem
hafði alla stjórn borgarmála í
sínum höndum, var mestanpart
þýzk og rússnesk.
Segja má að menningarleg
viðreisn Letta hafði hafizt um
svipað leyti og íslendinga, og þó
ívið seinna, og áhrifin sem
kynntu undir þeim katli hjá báð-
um þjóðum voru einkum þýzk.
Hinn lettneski Jón Sigurðsson
varð Krisjanis Valdemars, fædd-
ur 1825. 1856 stundaði hann
nám við háskólann í Dorpat,
sem enn var helzta menntamið-
stöð Letta jafnt og Eista, og fór
þá að ympra á því við lettneska
samstúdenta að ástæðulaust væri
fyrir þá að skammast sín fyrir
að skrifa á móðurmálinu. Þessu
fylgdi smám saman víðtæk og
öflug þjóðleg endurreisn. Efna-
hagslegar og félagslegar fram-
farir gerðu að verkum að miklu
fleiri Lettar höfðu efni á að
mennta sig en til þessa, er skóla-
ganga í landinu hafði að mestu
verið sérréttindi þýzku yfirstétt-
arinnar. Kennarar við alþýðu-
skóla landsbyggðarinnar urðu
framúrsveit endurreisnarinnar,
en síðan tóku háskólaborgarar
frá Dorpat við. Helztu samherj-
ar Valdemars voru þeir Juris
Alunans og Krisjanis Barons. Sá
fyrrnefndi þýddi fyrstur manna
útlenda klassík á lettnesku og
sýndi með því og sannaði að
bændamál þetta var nægilega
auðugt fyrir hvers konar bók-
menntaiðkanir. Barons stóð fyrir
útgáfu lettnesks blaðs í Péturs-
borg, nefnist það Peterburgas
Avizes. Hann safnaði einnig
lettneskum þjóðvísum, en af
þeim eru Lettar flestum þjóðum
ríkari. f safni Barons er um
þrjátíu og fimm þúsund og átta
hundruð söngvar. Hreyfing
þeirra þremenninganna og stuðn-
ingsmanna þeirra var kölluð
Unglettar.
Hversu mikill og einlægur
menntaáhugi gagntók lettnesku
þjóðina á þessum tíma verður
betur ljóst þegar litið er á mann-
talsskýrslur frá árinu 1897, en
þá voru yfir sjötíu af hundraði
Letta læsir og skrifandi; í Rúss-
landi sjálfu hinsvegar aðeins
fimmti hver maður. Af íbúum
Lettlands þá voru Lettar sjálfir
bezt menntir næst Þjóðverjum,
en rúmlega áttatíu prósent þeirra
voru þá læsir. Af Rússum bú-
settum í Lettlandi var hins veg-
ar aðeins þriðji hver maður læs.
Þrátt fyrir gegndarlausa áþján
í aldaraðir í þrælahúsi rússnesku
keisaranna hafði Lettum tekizt
að ná sérkennum sínum sem
vestrænnar menningarþjóðar.
Alþýða Lettlands var mönnuð
og upplýst á vestrænan mæli-
kvarða, á sama tíma sem rúss-
neskir almúgamenn voru ennþá
frumstæðir armingjar.
Þar eð Lettland varð á þessum
tíma eitt mesta iðnaðar og at-
hafnasvæði Rússaveldis, fluttist
þangað mikill fjöldi erlendra
manna. 1897 voru þannig aðeins
tæp sjötíu af hundraði lands-
manna Lettar, hinir flestir Rúss-
ar, Gyðingar og Þjóðverjar.
Fjöldi Letta flutti einnig til
Rússlands, einkum Síberíu eftir
að farið var að leggja járnbraut-
ina til Vladivostok.
Sá félagslegi byltingarhugur,
sem á þessum tíma gerjaði æ
sterkar með rússneskum mennta-
mönnum og verkalýð og leiddi
að lokum til byltingar bolsévíka,
reis hærra í Lettlandi en víðast
annarsstaðar, sem eðlilegt má
kalla, þar eð landið var fram-
þróaðra en flestir aðrir hlutar
keisaradæmisins. Lettneskur
sósíaldemókrataflokkur var
30 VIKAN
46. tbl.