Vikan - 15.01.1970, Blaðsíða 18

ARABIU-URENS
inni Karkemisj við Evfrat. En
þótt hann reyndist dugandi forn-
fræðingur, var áhugi hans á lif-
andi fólki sízt minni, og hann
hafði óvenju næman skilning á
lífi og tilfinningúm Arabanna.
Hann talaði ekki einungis mál
þeirra reiprennandi, heldur og
lærði siði þeirra og háttu svo ná-
kvæmlega að hann gat auðveld-
lega dulizt meðal þeirra án þess
að nokkurn grunaði að hann
væri ekki úr þeirra hópi. Hrifn-
astur var hann af Bedúínum
eyðimerkurinnar.
Þegar stríðið hófst, datt snjöll-
um mönnum í herstjórn Breta í
hug að kannski væri hægt að
notfæra sér eitthvað þessa kunn-
áttu Lawrence. Hann var að vísu
of lítill vexti til að vera tækur
í herinn, samkvæmt reglum þeim
er þar giltu, en eftir að Tyrkir
höfðu gengið í lið með Miðveld-
unum sendi Kitchener lávarður
hann til Egyptalands, þar sem
hann var látinn starfa í njósna-
þjónustunni. Hann var þar lágt
settur framan af, kom sér illa
við yfirmenn siria, sem hann
taldi gera flesta hluti heimsku-
lega, og fór ekki dult með þá
skoðun sína. En landar hans gátu
ekki án hans verið eins og sakir
stóðu. Sú hugmynd hafði komið
fram að mögulegt væri að spana
bedúínana á Arabíuskaganum til
uppreisnar gegn Tyrkjum, og við
það verk var Lawrence ómiss-
andi.
Þeir Arabaleiðtogar sem Bret-
ar höfðu helzt hug á í þessu
sambandi voru þeir feðgar Húss-
ein fursti í Hedjas og Feisal son-
ur hans. Lawrence kom sér í
vinskap við þann síðarnefnda og
urðu þeir tveir í sameiningu síð-
an lifið og sálin í uppreisninni
á eyðimörkinni. Lawrence var
sjálfur lengstum með skæru-
flokkum Araba og stjórnaði þeim
oftsinnis í bardögum. Hann átti
furðuauðvelt með að ávinna sér
traust þessara frumstæðu öræfa-
búa, og töldu sumir naumast ein-
leikið. Hann sýndi frábæra hæfi-
leika sem skæruliðaforingi og
hafa varla margir slegið honum
við í þeirri grein hernaðar. Sér-
staklega var hann óviðjafnanleg-
ur þegar aðlaga þurfti nýtízku
herstjórnarlist stríðsvenjum be-
dúínanna sem enn voru í aðal-
atriðum hinar sömu og fyrir
daga Múhameðs spámanns. Það
var til dæmis nokkurn veginn
vonlaust að koma því inn í höf-
uðið á Aröbunum að nauðsynlegt
væri að eyðileggja samgöngu-
kerfi Tyrkja með því að sprengja
upp járnbrautarlínur þeirra. En
þegar bedúínarnir vissu af lest-
um þar sem von var á ríkuleg-
um ránsfeng, þurfti enginn að
reka á eftir þeim, og bezta að-
ferðin til að stöðva lestirnar var
að sprengja upp járnbrautartein-
ana.
Samkomulag þeirra Lawrence
og Allenbys hershöfðingja, sem
stjórnaði sókn Breta frá Egypta-
landi inn í Palestínu, var held-
ur gott, en annars var reglan
yfirleitt sú að Lawrence semdi
öllu verr við landa sína en þá
innfæddu. Hann átti óskaplega
erfitt með að sætta sig við af-
skiptasemi annarra af aðgerðum
sínum, en hjá Aröbunum var
hann mest metinn. Um hann
hefur verið sagt að hann hafi
verið lélegur höfuðsmaður og
majór, en þegar hann var settur
yfir höfuðsmenn og majóra, þá
sló honum enginn við.
Frá bækistöðvum Feisals og
Abdúlla bróður hans tókst Lawr-
ence á hendur langa ferð inn á
landsvæði á valdi óvinanna, það
er að segja gegnuin arabísku
eyðimörkina norðanverða allt til
Balbek, í þeim erindagerðum að
æsa ættbálkana á þeim slóðum
til uppreisnar. í þeirri ferð
ávann hann sér hylli og stuðn-
ing Aúda Abú Taji, höfðingja
Húveitat-ættbálksins, sem að
Feisal undanteknum hefur orðið
hvað frægastur af arabískum
stuðningsmönnum hans og þótti
svara prýðilega til rómantískra
hugmynda Vesturlandamanna
um það hvernig bedúínahöfð-
ingjar eigi að vera. Með þennan
fríska, frumstæða öræfakarl sér
til aðstoðar gersigraði Lawrence
tvrkneska bataljón nálægt Maan
(nú í Jórdaníu, suður af Dauða-
hafi) og tók síðan hafnarborg-
ina Akaba í ágúst 1917. Flaug
frægð hans nú um lönd og álf-
ur og bæði Bretar og Frakkar
sæmdu hann heiðursmerkjum.
sem hann ekki þáði, enda voru
orður og titlar úrelt þing í aug-
um hans.
Frá Akaba stjórnaði Lawrence
frekari aðgerðum, vann annan
sigur enn meiri á Tyrkjum við
Vadí el-Hesa og olli slíku tjóni
með árásum á járnbrautarlestir
að Medína, sem enn var á valdi
Tyrkja, einangraðist að mestu.
Tyrkir lögðu mikla fjárfúlgu til
höfuðs honum og tilbeiðsla Ar-
abanna á honum fór útyfir öll
takmörk. Þeir icölluðu hann „El-
Orens, vélatortímandann“.
Þegar Allenby sótti norðureft-
ir Palestínu, gerðu Arabar und-
ir stjórn þeirra Lawrences og
Feisals aðra sókn samhliða hinni
austan Jórdanar. Þeir sundruðu
her Tyrkja á þeim slóðum og
komust til Damaskus aðeins fá-
einum klukkustundum á undan
Bretum. Skömmu áður höfðu
þeir ráðizt á mikinn safnað tyrk-
neskra hermanna, sem voru upp-
gefnir og á flótta, og kvistað þá
niður til síðasta manns. Ýmsir
hafa orðið til að lasta Lawrence
fyrir þetta verk, en þegar haft
er í huga að þessir sömu Tyrkir
höfðu rétt áður framið hryllileg
níðingsverk á varnarlausum íbú-
um arabísks þorps, sem þeir
höfðu átt leið í gegnum, er erfitt
að sjá annað en með þá hafi ver-
ið farið að maklegleikum.
Nokkru áður á ferli Lawrenc-
es hafði hent hann atvik, sem
hefur einnig orðið hneykslis-
gruflurum mikið umhugsunar-
efni. Hann var þá að njósna um
herbúnað' Tyrkja í borginni
Dera, syðst í Sýrlandi. Tyrkir
handtóku hann, en voru sem bet-
ur fór of sljóir til að láta sér
hugkvæmast hver hann var.
Hins vegar hlaut hann svívirði-
lega meðferð af hálfu herforingj-
ans á staðnum, sem bæði var
sadisti og kynvillingur. Margir
vilja meina að Lawrence hafi
verið hvorttveggja sjálfur, en
ekki verður annað séð en hann
hafi alltaf haft nokkuð góða
stjórn á þessum hneigðum báð-
um.
Þegar Damaskus, heimsins
elzta borg, kom í augsýn her-
sveita hans, sagði hann við Ar-
abana: Nú skuluð þið flýta ykk-
ur og taka borgina áður en Bret-
ar koma. Verði þeir á undan,
sleppa þeir henni aldrei! Og Ar-
abarnir brugðu bjúgsverðum sín-
um og geysiust fram til áhlaups
undir herópinu: Ja Orens!
En það átti ekki fyrir Feisal
og mönnum hans að liggja að
kemba hærurnar í Damaskus.
Lawrence var að vísu sannur
brezkur föðurlandsvinur, en
hann var líka hollur vinum sín-
um Aröbunum. Af Breta hálfu
hafði verið látið í það skína við
þá að laun þeirra fyrir uppreisn-
ina yrðu stofnun sjálfstæðs, ara-
bísks ríkis, sem næði yfir Ara-
bíu, frak, Sýrland og Palestínu.
Lawrence vildi að staðið yrði við
þessi loforð, en ekki kom það
alveg heima við fyrirætlanir
stórveldanna. Sýrland var lagt
undir Frakka; írak, Transjórdan-
ía og Palestína komu í hlut
Breta. Að vísu gerðu Bretar Feis-
al að þjóðhöfðingja í frak og
Abdúlla í Transjórdaníu, og kvað
Lawrence hafa valdið nokkru urr.
það. En í raun og veru urðu þess-
ir tveir eyðimerkurhöfðingjar
lítið meira en toppfígúrur og
leppar heimsveldisins.
Lawrence var sárgramur fyrir
hönd vina sinna Arabanna og
hafnaði öllum gylliboðum stjórn-
ar sinnar. Hann gekk í flugher-
inn sem óbreyttur liðsmaður
undir dulnefni og varð þar við-
gerðamaður. í maí 1935 var hann
á bifhjóli á ferð nálægt heimili
sínu í Dorsetshire. Þá kom óvænt
á móti honum drengur á hjóli.
Lawrence snarbeygði til að forð-
ast árekstur, missti jafnvægið og
skall á veginn. Höfuðkúpa hans
brotnaði við fallið og hann lézt
skömmu síðar. Þá var hann
fjörutíu og sex ára að aldri.
Margt í lífi þessa litla, blá-
eygða manns, sem þoldi sult og
brennandi sól eyðimerkurinnar
engu miður en nokkur innfædd-
ur, er enn hrein ráðgáta. Sumir
hafa, í samræmi við ástæðu til-
greinda hér á undan, haldið því
fram að hann hafi aldrei verið
við kvenmann kenndur. Það er
að því leyti eðlileg tilgáta, að
Lawrence var þess konar maður
að hann þoldi illa að tilheyra
nokkrum, karli eða konu. En í
bók þeirri er hann skrifaði um
Framhald á bls. 39.
18 VIKAN
:. tbl.