Vikan - 19.10.1972, Blaðsíða 42

um llf sitt, þar eö hann haföi ekki
svigrúm til aö hlaöa byssuna
aftur. En vinur hans hleypti af,
rétt I þvi bili sem dýriö ætlaöi aö
stökkva á hann, og steindrap þaö.
En nú ætla ég aö fara I rúmiö
aftur, ef ég má. Ég er ekki sem
bext upplögö.
Hún fór út, en Partington sneri
sér aö gesti slnum og augun
ljömuöu af áhuga. Þaö var
auöséö, aö þessar tilraunir voru
orönar honum ástrlöa og árangur
þeirra eina áhugamál hans.
Hann var maöur, sem haföi bitiö
sig fastan I eina hugmynd, sem
haföi náö algjörum tökum á
honum. — Jæja, dr. Pristeley,
hver er svo dómur yðar? spuröi
hann, sigri hrósandi.
— Ég held þér séuö aö þvl
kominn aö gera einhverja mestu
uppfinningu nútlmans, svaraöi
Priestley. Þér viröist hafa
sannaö möguleikann á þessu, sem
kannski mætti kalla hugsana-
ljósmyndun. Og möguleikarnir,
sem það mundi opna, eru svo
vlötækir, aö manni hrýs hugur
viö. Ég get ekki annað en óskaö
yöur hjartanlega til hamingju
meö þennan einstaka árangur
yöar.
Framhald í næsta blaði.
FIMMTÁN ÞÚSUND
MANNS HURFU ...
Framhald af bls. 9
um, þar sem Lívar bjuggu áð-
ur, meira að segja ég sjálfur
er ekki alveg laus við þetta.
Þegar ég kom í skóla og átti að
lesa upp kvæði, vildi brenna
við að síðasti hljóðstafurinn í
orðunum hyrfi.
— Er mikill munur á lett-
nesku og litháísku?
— Mér er nær að halda að
hann sé ekki meiri en á norsku
og islenzku, ef ég á að halda
fram einhverju um það. Við
skiljum ekki Litháa fyrirhafn-
arlítið þegar við heyrum þá
tala, líkt og til dæmis Svíar og
Norðmenn hverjir aðra. Það er
litið á litháísku sem eldra mál
en lettnesku.
— Nú er Lettland kristnað
tiltölulega seint. Gætir þá ekki
enn talsvert heiðinna minna í
lettneskri alþýðumenningu?
— Jú, Lettland var kristnað
á þrettándu öld, og raunar
byrjað á því fyrr. En fram að
1500 að minnsta kosti var krist-
indómurinn í landinu litlu
meira en nafnið tómt. Trúnni
var þröngvað upp á Letta af
þýzkum sigurvegurum, sem
brutu landið undir sig, og þar
að auki fór guðsþjónustan í
kaþólskum sið fram á latínu,
sem almenningur skildi ekki.
Það er því ljóst að talsvert
eimdi eftir af heiðnum sið langt
fram eftir öldum. Frásagnir
greina frá helgum lundum, svo
og guðum, þeirra á meðal ein-
um sem gekk um meðal manna
sem hollvinur og ráðunautur
og birtist fólki sem skynsamur
og góðviljaður maður. Eins
konar móðurgyðjur voru mik-
ið tilbeðnar.
— Njóta Lettar nútimans að
einhverju marki menningar-
legs sjálfstæðis í eigin landi?
— Bókmenntirnar hafa
blómstrað siðustu árin, einkum
ljóðin og smásögurnar. En þær
eru undir ströngu eftirliti að
ofan. Þrykkið þaðan jókst aft-
ur eftir innrásina í Tékkósló-
vakíu. Til dæmis um það má
taka þekkta skáldkonú, sem
gaf út ljóðabálk um sögulegt
efni frá þrettándu öld. Segir
þar frá baráttu lettnesku þjóð-
flokkanna við þýzku riddarana,
sem réðust inn í landið og
brutu það undir sig. Hún fylgdi
hinum sögulega þræði í einu
og öllu, en engu að síður féll
á hana grunur ritskoðunarinn-
ar um að hafa fjallað um inn-
limun Lettlands í Sovétríkin í
dularbúningi. Ekkert bendir til
að þetta hafi verið tilgangur
skáldkonunnar, en kringum-
stæðurnar, eins og þær eru í
Lettlandi núna, bjóða upp á
grunsemdir sem þessar. Hér er
því sökin ekki skáldsins, held-
ur kringumstæðnanna. Hins
vegar sleppa stundum rithöf-
undar, sem raunverulega eru
að gagnrýna undir rós, og fá
kannski lof og prís ráðandi að-
ila. Varðandi skáldkonuna, sem
hér um ræðir, er það að segja
að eftir að þetta kom fyrir er
ekki minnzt á hana einu orði
opinberlega eða á prenti. Henni
er ekki hrósað, og hún fær ekki
heldur last, ekki orð. Og þó er
hún mjög vel þekkt sem skáld
og gagnrýnandi.
Um menningarlegt sjálfstæði
er það yfirhöfuð að segja, að
eðlileg menningarþróun getur
ekki átt sér stað nema í um-
hverfi þar sem andlegs frelsis
nýtur, og það er ekki fyrir
hendi í Lettlandi nú. Annað í
þessu sambandi er vert að
benda á. Hvernig skyldi ís-
lendingum líka, ef í Reykjavík
byggju um níutíu þúsund ís-
lendingar en hundrað og fimm-
tíu þúsund Bandaríkjamenn?
En þannig eru hlutföllin milli
Letta og innflutts fólks frá öðr-
um Sovétrikjum í Riga. Lettar
eru sem sagt orðnir í minni-
hluta i sinni eigin höfuðborg.
Hin mikla iðnvæðing, sem átt
hefur sér stað eftir stríðið, hef-
ur haft í för með sér gífurleg-
an innflutning fólks, einkum
Rússa, en einnig af mörgum
öðrum þjóðernum Sovétríkj-
anna.
— Er þetta svipað víðar í
landinu?
— Þetta á fyrst og fremst við
um helztu iðnaðarborgirnar.
Sveitirnar eru sennilega ennþá
að mestu lettneskar að þjóð-
erni.
— Er trúlegt að sovétyfir-
völdin stefni að því af ráðnum
hug að útrýma þjóðerni Letta
og hinna baltnesku þjóðanna
smátt og smátt, breyta þeim í
Rússa?
— í stefnuskrá kommúnista-
flokks Sovétríkjanna er nokk-
uð dularfull grein, sem er á þá
leið að með tíð og tíma muni
öll tungumál Sovétríkjanna
renna saman í eina sovézka
þjóðtungu, og er þá erfitt að
ímynda sér að mikið geti orðið
úr Lettum í þeirri blöndu, en
þeir eru aðeins um hálf önnur
milljón af tvö hundruð og f jöru-
tíu milljónum íbúa Sovétríkj-
anna.
— Eru margir Lettar enn í
sovézkum fangabúðum?
— Um það er lítið vitað með
vissu. Eins og kunnugt er, var
fjöldi Letta handtekinn af sov-
ézku öryggislögreglunni
skömmu eftir að landið hafði
verið innlimað í Sovétríkih,
líklega um þrjátíu og fjögur
þúsund talsins. Á einni nóttu,
þegar þessar hreinsanir stóðu
sem hæst, voru fimmtán þús-
und manns handteknir. Hér
var einkum um að ræða fólk,
sem talizt hafði framarlega á
einhverju sviði þjóðlífsins með-
an landið var sjálfstætt, stjórn-
málamenn og meðlimi stjórn-
málaflokka, kaupsýslumenn, at-
vinnurekendur, menntamenn,
herforingja og svo framvegis.
Síðar, 1949, voru aftur fram-
kvæmdir brottflutningar, og
urðu einkum .bændur fyrir
barðinu á sovézku yfirvöldun-
um að því sinni. Það mun hafa
staðið í sambandi við skipu-
lagningu landbúnaðarins í sam-
yrkjubú, sem um það leyti var
á döfinni. Eitthvað af þessu
fólki mun hafa fengið að snúa
aftur til ættlandsins, en fjöldi
hefur dáið í útlegðinni eða beð-
ið varanlegt heilsutjón af illri
meðferð og þrældómi í fanga-
búðunum. Það mun ekki of-
mælt að svo að segja hver lett-
nesk fjölskylda hafi orðið að
42 VIKAN 42. TBL.