Vikan - 18.09.1975, Blaðsíða 26

”EGHEF
SAGT
ALLT,SEM
ÉGÁTTI
AD SEGJA,,
Þessi orð eru höfð eftir franska heim-
spekingnum Jean-Paul Sartre, sem varð
sjötugur fyrr á árinu. Sartre hefur haft
mjög mikil áhrif á samtiðarmenn sina,
og kenningar hans hafa náð mikilli út-
breiðslu. Hér segir nánar frá heimspek-
ingnum og rithöfundinum Sartre.
Hann gengur helst ekki meira meiri ama, aö hann skuli tæpast
en þúsund skref I einu lengur, þvi geta skrifaö lengur. „Ritstörf
aö öörum kosti fær hann verki i voru eina takmark lifs míns.” En
fæturna. Auk þess þjáist hann þrátt fyrir hálfblinduna hefur
af of háum blóðþrýstingi. Allra Sartre ekki látiö bugast. ,,Ég get
verst þykir honum þó, aö hann er tæpast sagt, aö mér gangi allt I
nærri oröinn blindur. Hann getur haginn, en ég get heldur ekki
ekki lesiö lengur og tæpast sagt, aö allt gangi mér á móti.”
skrifaö. „Þaö”, sagöi Jean-Paul Maöurinn, sem lætur þessi orö
Sartre nýlega i viötali viö franska falla, er ásamt þýska marxistan-
tlmaritiö Nouvel Observateur, um Ernst Bloch — einn mikilhæf-
„sviptir mig á vissan hátt réttin- asti heimspekingur þessarar ald-
um til lifsins.” ar. Undanfarin fjörutiu ár hefur
Hnignandiheilsa þessa franska Sartre opinberaö I skáldsögum
heimspekings gerir honum erfitt slnum, leikritum og vlsindaritum
fyrir viö störf, en hann varö einhver stórkostlegustu dæmi
sjötugur þann 21. júnl I sumar. evrópskrar hugsunar. Fáir hafa
Fyrir ellefu árum skrifaði hann haft jafnmikil áhrif á samtlöar-
eftirfarandi i eins konar ævisögu menn slna og Sartre.
sinni, sem hann kallaöi Oröin: Eigi aö slöur hefur hann lengst
„Ég hóf líf mitt, eins og ég mun af hrellt. áhangendur slna meö
vafalaust enda þaö — meöal ýmsum staöhæfingum og tiltækj-
bóka.” En nú eru þær lokaöar um, og um leiö hefur hann vakiö á
honum, þótt hann lifi. Langi hann sér athygli. Nýlega vakti hann
ab njóta einhverrar bókar, veröur mikla athygli um allan hinn vest-
hann aö biöja fylgikonu sina um ræna heim, þegar hann heimsótti
langt árabil, skáldkonuna Simone Andreas Baader I fangaklefa
de Beauvoir, aö lesa hana fyrir hans i Sutttgart. Þegar Sartre var
sig. Þó veldur þaö honum enn spuröur, hvers vegna hann heföi
gert það, svaraði hann: „Ég hef
ætiö verið stjórnleysingi.”
Faöir Sartres var sjóliösfor-
ingi, og hann lést, þegar
Jean-Paul var tveggja ára. Undir
verndarvæng afa slns tók hann
strax sem barn þá ákvörðun að
veröa frægur. Drengnum fannst
hann vera „einskis manns son-
ur”, sem þurfti „engrar alvöru
viö”, og hann ákvaö aö veröa rit-
höfundur. Arið 1938 kom fyrsta
bók hans — Viöurstyggöin — út. 1
þessari dagbókarskáldsögu, og þó
enn fremur I heimspekiritinu
Eriö og ekkertiö, sem út kom
fimm árum síðar, lagöi Sartre
grundvöllinn aö tilvistarstefnunni
(existentialismanum). An guö-
legra boöa og án eillföarvonar er
manneskjan „dæmd til frelsis”,
hún ákveður ein og sér, hvaö úr
henni verður.
Grundvallartilfinning Sartres
— einangrunin og útilokunin —
sem hann lýsti einnig I leikritum
slnum, áttu greiöan aögang aö
evrópubúum eftir hörmungar
slðári heimsstyrjaldarinnar.
Æskan greip kenningar hans á
lofti og harmaöi hlutskipti sitt I
glebivana heimi. Tilvistarstefnan
varö eins konar tlskufyrirbæri, og
svo fór aö lokum, aö höfundur
hennar varö aö foröast kjallara-
knæpur Parlsar og unga menn
meö skegg og sítt hár, sem þar
dýrkuöu hann og kenningar hans.
1 lok fjóröa áratugsins haföi
meistarinn llka fjarlægst læri-
sveina slna töluvert. Slstarfandi
og æleitandi hugur Sartres tók nú
aö dást aö öörum og eldri
fræöum: marxismanum. Þegar á
strlösárunum tók hermaöurinn og
andspyrnumaörinn Sartre aö
nálgast marxismann. Þá kynntist
hann kommúnistum og liföi það
aö berjast meö öðrum, og þaö
vakti áhuga einstaklingsins
Sartres á sameiginlegu
byltingarstarfi I anda kommún-
ismans.
Keðjuverkandi deilur fylgdu I
kjölfar þess, aö Sartre lýsti sig
opinberlega fylgjandi
kommúnisma. Aö vlsu skýrði
Sartre svo frá, aö marxisminn
„væri óframkvæmanleg
heimspekikenning á okkar tim-
um” og: „Einmana kommúnisti
er látinn”, og hann var aldrei
flokksbundinn kommúnisti.
Franski kommúnistaflokkurinn
hélt fast viö stallnisma lengi eftir
dauöa Stallns, og meiðlimir hans
kölluöu Sartre ýmist „sjakal-
ann”, eöa „hálan snák.”
En ekkert beit á heimspeking-
inn, og hann hélt áfram leit sinni
aö fyrirmyndarllfi og samfélagi,
sem hann lýsir svo nú: „Ég hef
aldrei viöurkennt neitt vald yfir
mér, og ég hef ætlö álitiö, aö
stjórnleysi — þ.e. samfélagi án
valds veröi aö koma á.” Ariö 1967
dáöist hann aö Kúbu Castros.
Ariö 1967 ákæröi hann Bandaríkin
fyrir strlösglæpi I Víetnam I Vlet-
namréttarhöldunum I Stokk-
hólmi. Eftir malstúdentaupp-
reisnina I Parls áriö 1968 varö
hann enn einu sinni átrúnaöargoö
ungra vinstri manna,
þegar hann gekk meö þeim um
göturnar og hélt langar ræöur um
óaöskiljanleika frelsis og
sóslalisma.
Slöustu ár hefur minna fariö
26 VIKAN 38. TBL.