Vikan - 18.09.1975, Side 44

var hann ekki eingöngu uppreisn-
armaður á grundvelli trúar-
bragða, heldur lika þjóðfélags-
lega og á stjórnmálasviði. En
bylting hans var brotin á bak aft-
ur af afturhaldssömum trúar-
bragðaleiðtogum og hernum.
Breski listfræðingurinn og forn-
leifafræöingurinn Cyril Aldred
hefur, eftir margra ára nákvæm-
ar rannsóknir, alveg visað á bug
fyrri fræðikenningum og heldur
þvi fram, reyndar I grófum drátt-
um, að'Ikhanaton hafi i raun og
veru verið valdasjúkur einræðis-
herra, sem hafi fyrst og fremst
haft I hyggju, að láta lita á sig
sem guð, alvald himins og jarðar.
En þrátt fyrir öll sjónarmið um
þetta mál, þá er þessi umdeildi
faraó mjög áhugaveröur, ekki
Faraóinn Ikhnaton er sannarlega
ekki fegraður á þessari högg-
mynd, sem synir hann meðsina
siðu istru.
Hinn fagri vangasvipur Nefertiti
og geislar sólguðsins Atons leika
ljúflega um hana.
Ikhnaton og hin fagra. drottning
hans, Nefértiti, éru nú búsett i
þessu húsi, egypska safninu I
Kairó. Þaö er að segja myndir af
þeim.
VILLUTRUAR
FARAÓINN
Vitið þið hver Ikhnaton er?
Það er svo sem engin skömm,
að vita það ekki, það eru margir
með þvi marki brenndir. En
mestan fróðleik um hann er að
finna i egypska safninu i Cairo.
Reyndar hefur farandsýning frá
þvi safni verið á ferð i sumar,
meðal annars i Olso.
Ikhnaton (öðru nafni Akhna
ton) er stundum kallaður „fyrsti
einstaklingur sögunnar”, fyrsti
maðurinn, sem hægt er að greina
sem persónu. En þótt safngripir
frá hans tima séu yfir þrjú þús-
und ára, þá er Ikhnaton ennþá i
heimsfréttunum og stöðugt deilt
um persónu hans.
A stjórnarárum sinum innleiddi
hann eingyðistrú, ný trúarbrögð.
Hann hafði mikinn áhuga á list-
um, sérstaklega lagði hann á-
herslu á, að listamenn fylgdu
raunsæisstefnu. Sjálfur orti hann
ljóð, sem likt hefur verið við
sálma Daviðs, en að sjálfsögðu
löngu fyrir tið Daviðs konungs.
Freud hélt þvi l'ram, að Ikhnaton
hafi verið fyrirmynd Mosear, og
þannig upphafsmaður að trú gyð-
inga. Aðrir hafa heiðrað hann fyr-
ir að boða trú, sem byggð var á
náungans kærleika, lika kristinni
trú, hálfu öðru árþúsundi fyrir
Krists burð.
Deilur hafa risið um hann, þrátt
fyrir og kannski einmitt vegna
þess, hve litið er vitað um hann.
Staðreyndir eru fáar, en mjög
ljósar:
Hann kom til valda i Egypta-
landi árið 1378 f.Kr. og þá undir
nafninu Amonhotep IV. — ,,sá
sem Amon elskar”. Hann var
kvæntur hinni fögru Nefertiti,
sem getur hafa verið systir hans
og fegurð hennar er rómuð enn
þann dag i dag, vegna styttunnar,
sem þjóðverjar fundu i Egypta-
landi og er sú frummynd vand-
lega varðveittá fornminjasafninu
Dahlem i Vestur-Berlin. Nú er
varla hægt að ganga meterslengd
um basarana i Kairó, án þess að
einhver vilji selja manni eftirlik-
ingu af þessari frægu frummynd.
I fyrstu réöi hann ríkjum ásamt
föður sinum i hinni voldugu höf-
uðborg Egyptalands og þangað
streymdu auðæfi allsstaðar að úr
landinu. Höfuðborgin var Þeba,
þar sem Luxor er nú.
En fljótlega hóf hann að byggja
nýja höfuðborg, þrjú hundruð
kilómetrum norðar og kallaði
borgina Akhetaton, sem þýðir
„sjóndeildarhringur Atons”,
breytti nafni sinu og kallaði sig
Akhnaton — „Aton er ánægður”.
Hann gekk i berhögg við hina
voldugu prestastétt I Egypta-
landi, bannaöi landsmönnum að
dýrka guðinn Amon og siðar alla
hina guðina. Það átti að má nafn
Amons af öllum likneskjum,
veggjum mustera og grafhýsa
um allt Egyptaland. Aðeins mátti
dýrka einn guð, — Aton.
Svo skipaði hann öllum mynd-
listarmönnum fyrir, krafðist
þess, að þeir væru raunsærri i list
sinni. List þeirra hafði áður verið
hefðbundin og flúruð. Fólk og
framar öðru að sjálfsögðu faraó-
arnir, áttu að vera fagrir, það er
að segja það, sem nútimafólk
kallar glansmyndir. t valdatið Ik-
hnatons var þetta bannað. t þeirri
deild safnsins i Kairo, sem helguð
er timabili Ikhnatons, má sjá
fólkið, eins og það hefur sennilega
verið og einnig gefa þær góðar
hugmyndir um lifnaðarhætti þess
á þeim tima Myndin af Ikhaton
sjálfum er sannarlega ekki fegr-
uð, hún sýnir frekar óásjálegan
mann, með hangandi istru og sér-
kennilega uppmjótt höfuð. Svo
eru þarna myndir og hlutir, sem
sýna hann viðýmsar athafnir, — i
leik með börnum sinum, eða i ná-
inni samvist við hina fögru Nefer-
titi.
bannig rikti hann i áratug, í
mótstöðu við prestastéttina, en
hið volduga riki egypta setti ofan.
Það sýndi sig lika, að strax eftir
dauða hans, sótti allt i gamla
horfið. Höfuðborgin var flutt aft-
ur til Þebu, gamla guðatrúin haf-
in aftur til vegs og frama. Lista-
stefnan féll lika aftur i gamla
hefðbundna formið. Eftirmaður
hans varð Tutankaton, „barns-
konungurinn”, sem skipti um
nafn og kallaði sig þá Tutankah
mon, sem siðar heíur orðið frægt
nafn.
Hin glæsilega, nýja höfuðborg,
varð fljótt rústir einar, sem nú er
hægt að skoða enn þann dag I dag,
rétt hjá borginni Tel al-Amarna.
Verk hans urðu flest glatkistunni
að bráð, að þvi undanskildu, sem
fornleifafræðingar hafa grafið
upp og mest af þeim uppgreftri er
nú að finna á fornleifasafninu i
Kairo, þótt einstaka hlutir hafi
lent á söfnum hingað og þangað.
En þrátt fyrir hið stutta valda-
skeið hans, hefur verið meira um
hann ritað og deilt en nokkurn
annan fornegypta. Hann hefur
veriö dreginn inn I deilur um
samband milli rikis og kirkju I
mörgum löndum og á hann verið
bent, sem hinn frjálslynda ein-
vald, sem bauð voldugri presta-
stétt byrginn.
Hann hefur verið kallaður
heimsborgari, friðarsinni og hug-
sjónamaður.
Eftir marxiskum skýringum,
44 VIKAN 38.TBL.