Vikan - 11.01.1979, Blaðsíða 14

VERNDAR -
VÆTT/R
Þegar ég var unglingur í Menntaskól-
anum i Reykjavík bjó ég enn í gamla
húsinu, sem ég fæddist í að Bergstaðastræti
36. Það kom fyrir að ég átti erindi niður á
Laugaveg og sá ég þá stundum bregða fyrir
manni, sem festist mér í minni, því mér
fannst hann dálítið ólíkur venjulegum
íslendingum. Hann bjó á Bergstaðastræti
3. Hann var lágur vexti, en samsvaraði sér
vel, beinn í baki, ævinlega snyrtilega
klæddur með kúluhatt. Hann var manna
kurteisastur og tók jafna ofan, þegar hann
heilsaði einhverjum og kom þá i ljós að
hann var sköllóttur. En kringum skallann
var hárið sérstaklega hrafnsvart. Hann
hafði ennfremur kolsvart yfirskegg, þykkt
og strítt en alltaf vel rakaður að öðru leyti.
Hann hélt ísleifur Jónsson og var kennari
(síðar skólastjóri). Ég átti eftir að kynnast
þessum manni betur síðar, því hann var
mikill vinur afa mins, en hjá honum á
Sólvallagötu var ég tiður gestur. Þeir höfðu
sameiginlegt áhugamál þar sem sálar-
rannsóknirnar voru, enda var ísleifur allt
frá fæðingu gæddur talsverðum sálrænum
hæfileikum, sem snemma fóru að láta á sér
bera með honum. Ég ætla að segja ykkur
svolítið frá þessum manni í þessum þætti.
ísleifur var fæddur í sveit hér sunnan-
lands árið 1885. Hann var eins og títt var
þegar á níunda árinu látinn sitja hjá ánum.
Það leiddist honum mjög. En það leið ekki
á löngu áður en hann fór að verða þess var,
að hann væri í rauninni aldrei einn. Þegar
hann til dæmis sofnaði á verðinum, sem oft
kom fyrir, þá vaknaði hann alltaf nákvæm-
lega á réttum tíma. Þegar óró tók að gripa
ærnar þá var hann jafnan vakinn með því
að honum fannst eins og kallað í eyra sér:,
„Ærnar eru að standa upp!” Og það brást
aldrei.
Þegar ísleifur var kominn yfir fermingu
tók hann að dreyma fyrir daglátum.
Skammt frá þeim bæ sem ísleifur ólst
upp á bjó systir Haraldar Nielssonar,
ekkjan Marta Níelsdóttir. Hún hafði þá
verið ekkja nokkur ár, þegar ísleif dreymir
eftirfarandi draum nótt eina í ágústmánuði.
Hann lýsti draumnum svo:
„Ég þóttist staddur á Álftanesi. Ég var
þar inni stofu ásamt Mörtu, og þótti mér
maður hennar, Jón Oddsson, liggja þar í
rúmi — mundi ekki annað en hann væri
lifandi. Ég sé að hann muni vera mikið
veikur, sé að smádregur af honum og hann
deyr. Marta er yfir honum og hagræðir
líkinu. Siðan breiðir hún ofaná það og
ætlar að snúa frá, en þá tekur líkið að
hreyfast undir blæjunni, sem yfir það var
breidd. Hún snýr sér þá að rúminu og segir
að nú muni eitthvað nýstárlegt ætla að
gerast. Eftir litla stund lyftir hún upp
blæjunni og tekur upp lítið piltbam á stærð
við nýfæddan dreng. Hún heldur á honum
litla stund og finnst mér hann þá vaxa, þar
UNDARLEG ATVIK XI.
ÆVAR R. KVARAN
til hann er orðinn á stærð við 5-6 ára dreng.
Þá finnst mér hann allt í einu kippast til og
keyrast afturábak og Marta leggur hann á
borð og þykist ég sjá að hann sé örendur.
Lengri var draumurinn ekki.”
Líkingin í draumnum verður þá rétt að
öllu öðru en því, að ísleifi fannst hann í
draumnum vera í fangi móður sinnar. Enda
hafði hún verið með drenginn í fanginu
nema alveg síðustu andartökin. Þegar ísleif
dreymdi drauminn hafði hann enga
hugmynd um að Marta myndi giftast í
annað sinn.
í kringum 1905-1906 tók ísleifur að vera
þar við mann, sem oft kom til hans í
svefninum. Kvað hann mann þennan hafa
verið jafnan dökkklæddan, nokkuð háan
og myndarlegan, en andlit hans átti hann
erfitt með að muna. Hann stóð ætíð stutt
við og jafnan á hraðri ferð. ísleifur var
farinn að bera svo gott traust til þessa
manns, að hann bar stundum undir hann
vandræði sín, sem hann oft leysti úr, en
hann mátti ekki vera margorður, ef hann
átti að hafa tíma til að hlusta á ísleif.
Sumarið 1914 var ísleifur austur á
Reyðarfirði við sjóróðra. Hann átti heima
við botninn á firðinum. Sjómennirnir fóru
heim á hálfsmánaðarfresti og voru heima
nokkra daga. Síðla sumars þegar ísleifur
var heima og svaf einn í stofu, vaknaði
hann og fannst honum vera bjartara í
stofunni en hann bjóst við. Sá hann þá
hvar maður stendur við rúmstokk hans og
er hálfboginn, eins og hann sé að leita að
einhverju undir rúminu. Hann var í grænni
prjónapeysu. Annað sá ísleifur ekki af
fatnaði hans, því maðurinn sneri baki við
honum.
Þá dettur ísleifi í hug að þetta muni vera
bróðir formanns síns, sem þá var útá
verstöð utar með firðinum, og að hann
muni hafa komið heim um kvöldið, og sé
nú að leita sér að sokkum, sem voru í kassa
undir rúminu. ísleifur ætlar nú að fara að
tala við hann og réttir maðurinn sig þá upp
og sér að þetta er ekki maðurinn sem hann
hélt að það væri. En það þykir ísleifi
kyndugt að hann skuli ekki yrða á sig.
Hann ætlar þá að gripa til hans, en finnur
ekki neitt. En hann hrekkur dálítið
afturábak og eins og líður yfir að borði, sem
stóð beint á móti rúminu, en þar sér ísleifur
hann leysast upp og verða að gufukenndri
slæðu, sem svo hvarf með öllu.
Um morguninn, þegar ísleifur kom á
fætur, var kominn maður utan af Eskifirði.
Þegar hann var farinn sagði ísleifur
húsmóður sinni frá því, sem hann sá kvöldið
áður. Og þegar hann hafði lýst manninum
sagði hún að þetta væri lýsing á fóstursyni
mannsins frá Eskifirði, sem væri dáinn fyrir
skömmu. Hún þekkti hann meðal annars á
peysunni.
Að vísu þekkti ísleifur manninn frá Eski-
firði aðeins, hafði séð hann áður þar um
sumarið. En hann hafði hins vegar ekki
hugmynd um það að hann ætti fósturson.
Hann gat því ekki hafa búið sér til
hugmynd um mann, sem hann hafði ekki
neina vitneskju um að væri til.
Annars sannaðist það oftar en einu sinni,
að ísleifur sá ekki einungis svipi látinna
manna, heldur einnig iðulega svipi fólks
sem enn var á lífi. Én frásögnum af því
verður að sleppa hér, eins og mörgu öðru í
takmörkuðum þætti.
En haustið 1914 kynntist ísleifur þeim
Einari H. Kvaran og Haraldi Níelssyni;
prófessor. Þá var honum boðið að vera á
tilraunafundi, sem haldinn var á heimili
Einars. Kom þar glögglega í ljós, að ísleifur
var miðilsefni, enda tók hann um tíma þátt
í merkilegum tilraunum með þessum tveim
þjóðkunnu mönnum. Við þessar tilraunir
urðu nokkur þáttaskil í hæfileikum ísleifs,
14 Vikan 2. tbl.