Vikan - 03.02.1983, Blaðsíða 14

Þungiyndi og kvíði
á vetrarmánuðum
Alfheiður
Steinþórsdóttir
Eftir jólaannir og nýársgleði finnst mörgum
erfitt að hverfa aftur til hversdagsleikans. Á
undanförnum árum hefur aukist að fólk taki sér
frí frá snjó og vetri og fari til sólarlanda og
stytti þannig biðina eftir vorinu. Síðari hluta
vetrar kvarta margir undan leiða og svartsýni.
Engu er líkara en krafturinn eftir síðasta sum-
ar sé uppurinn. Sálfræðingum ber saman um að
á þessum tíma leiti margir til þeirra vegna
kvíða og þunglyndis.
Afhverju þunglyndi?
Þunglyndi hefur verið þekkt frá
aldaöðli og er með allra algeng-
ustu sálrænu erfiðleikum manna.
Þunglyndi birtist í ýmsum mynd-
um, allt frá stuttum svartsýnis-
köstum og yfir í langvarandi og
lamandi angist.
Maður sem talar um að hann sé
langt niðri eða þunglyndur á þá
yfirleitt við að hann sé venju
fremur leiður og bölsýnn. Ef til
vill hefur hann orðið fyrir óvenju-
miklu andstreymi undanfarið.
Vanlíöan af þessu tagi líöur þó hjá
meö tímanum, ekki síst með hjálp
góöra vina og eins við að aöstæður
breytast. Manneskjan hefur í sér
mikinn endurnýjunar- og
sköpunarkraft sem betur fer.
Reynslan hefur sýnt að við viss-
ar aðstæður er mönnum hættara
við þunglyndi en annars.
Aföll, svo sem dauði ættingja
eða eigin sjúkdómur, koma fólki
oft í opna skjöldu og valda van-
máttartilfinningu sem getur verið
lamandi í langan tíma. Þá geta
verið nærtæk viðbrögö að loka sig
af frá öðrum til aö þurfa ekki að
uppfylla þær kröfur sem aðrir
gera til manns.
Þunglyndi er einnig algengt
eftir barnsburð. Konan dregur sig
inn í skel sína og megnar ekki að
takast á við nýtt og erfitt móöur-
hlutverk sem hún hefur aldrei
lært.
Þunglyndi er þannig andsvar
við álagi sem manneskjunni finnst
hún ekki geta valdið.
Þunglyndi af öðrum toga er
þegar manneskja finnur aö hún er
ekki mikilvæg lengur. Tilfinningin
að vera hafnað og vera yfirgefin
er meginástæðan fyrir slíkri
vanlíðan. Sem dæmi má taka
mann sem er atvinnulaus. Hann
finnur sárlega að hann tekur ekki
þátt í lífinu eins og hinir sem
starfa, honum er hafnaö af öðru
fólki. Þetta á einnig við hús-
mæður á miðjum aldri sem eru
einangraðar og atvinnulausar
þegar börnin flytja að heiman.
Ekki síst má nefna gamalt fólk
sem verður þunglynt og biturt
vegna þess að það á ekki lengur
neinn starfa í samfélaginu. Það er
manninum bráðnauðsynlegt að
vera virkur, ekki síst í starfi. Þeg-
ar hann verður utangarðs og hefur
ekkert hlutverk lengur minnkar
sjálfstraust hans en vanlíðan og
efasemdir um eigin getu aukast.
Ef ekkert er aö gert getur slíkt
þunglyndi orðið mjög langvarandi
og djúpstætt, enda er algengt að
þunglyndisköst verði aö mynstri
og lami starf og allt líf ein-
staklingsins til langframa. Þegar
fram í sækir er oft ekki hægt að sjá
neina ástæðu fyrir hverju
þunglyndistímabili, sem leysa
hvert annað af hólmi að því er
virðist án utanaðkomandi áhrifa.
Hvernig lýsir
þunglyndi sér?
Sá sem er alvarlega þunglyndur
ber þaö greinilega með sér. Hann
er svipbrigöalítill, fámáll og
röddin er lág. Axlir eru signar,
hreyfingar hægar og tregða í öll-
um viðbrögöum er augljós. Svefn
veitir oft litla hvíld frá þunglyndi,
viökomandi vaknar þreyttur og
kvíðafullur. Stundum vaknar
hann síðari hluta nætur og getur
ekki sofnað aftur. Hann er haldinn
sterkum kvíða og getur ekki hugs-
að sér að fara á fætur en vill liggja
fyrir allan daginn.
Þannig kemur innri vanlíðan
greinilega í ljós. Ahugi á vinum,
fjölskyldu og starfi minnkar og sá
þunglyndi á mjög erfitt með að
einbeita sér að því sem áður var
honum auövelt. Hann er fangi
eigin hugsana sem snúast ætíð um
það sama. Hann er altekinn af
þeirri tilfinningu að hann sé
einskis viröi og að allt sé einskis
virði. Hann virðist beina reiði og
vonbrigðum í eigin barm og hefur
oft mikla sektarkennd yfir því
14 Vtkanstbl.