Vikan - 12.11.1987, Qupperneq 30

Þó vil ég minnast hér á efhi sem jafnvel
íslendingar geta ekki deilt um, en það er að
eitt sinn skal hver deyja.
Þegar þess er gætt, að þessi örlög bíða
okkar allra, þá er það furðulegt hve sjaldan
er á þetta minnst. Það er varla gert nema við
jarðarfarir eða í Iofgreinum um látna.
Hafa menn þá engan áhuga á þessum
vissu forlögum sínum? Vafalaust. En það
þykir ekki smekklegt að minnast of oft á
það. Hvers vegna? Ætli hin ömurlega mynd,
sem vísindin hafa dregið upp af dauðanum
eigi ekki einhvern þátt í því? Hvernig er þá
þessi mynd? Hvað er læknum og hjúkrunar-
konum kennt um dauðann? Þetta: Þegar
hjartað hættir að halda blóðrásinni gang-
andi fær heilinn ekki lengur neina næringu
og skemmist mjög fljótt. Það tekur ekki
lengri tíma en stundarfjórðung eða svo.
Þegar svo er komið, segja textar læknavís-
indanna, er persónuleiki sjúklingsins ekki
lengur íyrir hendi. Hann hefúr verið eyði-
lagður fyrir fúllt og allt. Einstaklingurinn
hættir að vera til.
• •
ldum saman hafa læknaskólar kennt
læknum og hjúkrunarkonum þessa
óhugnanlegu og fagnaðarsnauðu kenningu.
Og hvaða fólk er svo þetta, sem heldur þess-
um skoðunum að okkur? Það er fólkið sem
ætlast er til að hjálpi okkur á banabeði —
hjálpi okkur til að sætta okkur við dauðann!
Þess er tæplega að vænta, að þeir sem trúa
þessu telji þetta sérstaklega örvandi umtals-
efni.
En þá vaknar spurningin: Hefur þessi
kenning verið svo vel staðfest, að þar kom-
ist enginn efi að? Er þetta heilagur sannleik-
ur, sem við getum treyst hvernig sem á
stendur? Eða varðar okkur kannski ekkert
um þetta? Heimskunnur maður komst svo
að orði um það:
„Ekkert val í líflnu kemst undan áhrifum
þess hverjum augum persónuleikinn lítur á
örlög sín og dauða. Þegar allt kemur til alls
er það skilningur okkar á dauðanum, sem
ákveður svörin við öllum þeim spurning-
um, sem líflð leggur fyrir okkur. Af þessu
leiðir nauðsyn þess, að búa sig undir hann.“
Og hver sagði þetta? Það var Dag Ham-
merskjöld, framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna.
Ég brá þeirri spurningu upp áðan, hvort
læknisfræðin væri að segja sannleikann um
að dauðinn sé endir allrar tilveru mannsins.
Þótt undarlegt megi virðast eru það ein-
mitt þeir sem eru að deyja, sem mynda and-
mælin gegn þessari læknisfræðilegu kenn-
ingu. Hvers verðum við vör þegar við deyj-
um? Hvað segir hinn deyjandi undir lokin?
Er dauðinn í skilningi hins deyjandi hrein
útþurrkun eða nýtt upphaf?
Það skal fúslega viðurkennt, að flestir
sjúklingar virðast líða inn í meðvitundar-
leysið án þess að verða varir við það. En svo
eru bara aðrir sem eru bersýnilega með
fúllri vitund til loka og segjast „sjá“ inn í það
sem fyrir handan er og geta skýrt ffá þessari
reynslu sinni áður en þeir gefa upp öndina.
Þetta fólk sér í sýnum látna ættingja og
vini. Sumir sjá trúarlegar persónur. Það sér
ójarðneskt umhverfi, sem einkennist af
birtu, fegurð og mjög sterkum litum. Og
þessari reynslu fylgir algjör breyting á líðan
viðkomandi persónu. Þessum sýnum fylgja
ró, friður, upphafúing og trúarlegar tilfinn-
ingar.
Hinn sjúki hlýtur fagran dauðdaga, þvert
á móti hinni venjulegu deyfð, drunga og
ömurleika, sem almennt er búist við þegar
fólk deyr.
að er athyglisvert um þá, sem ekki sjá
neinar sýnir, að þeir verða engu síður
varir við þessa stórkostlegu breytingu á líð-
an sinni, sem meðal annars lýsir sér í því að
sársauki og þjáning hverfur.
Yfirskilvitleg reynsla deyjandi fólks er vit-
anlega engin nýlunda.
Árið 1977 kom út í New York bók, sem
ber nafnið At the Hour of Death (Á dauða-
stund) og vakti mikla athygli. Höfundar
þessarar bókar eru tveir og er mér sérstakt
ánægjuefni að geta tekið það fram, að annar
þeirra er íslendingur. Bókin er eftir þá dr.
Karlis Osis, sem er meðal kunnustu sálar-
rannsóknamanna Bandaríkjanna og rannsak-
aði meðal annars sálræna hæfileika miðilsins
Hafsteins Björnssonar. Hinn höfúndurinn er
dr. Erlendur Haraldsson, sem þegar hefúr
skrifað mjög athyglisverða bók um könnun
á dulrænni reynslu íslendinga, trúarviðhorf-
um og þjóðtrú, sem ber nafnið Þessa heims
og annars.
Það er þegar orðið nokkuð langt síðan dr.
Kalis Osis fór að fá vaxandi áhuga á því, sem
fólk sér og segir á banabeði. Árið 1966 kom
út bók eftir hann í Bandaríkjunum um rann-
sóknir hans á þessum efúum og vakti hún
mikla athygli. En fyrsta könnun dr. Osis á
þessum sviðum var þó gerð 1959-60, sam-
kvæmt ósk Parapsychology Foundation.
En árið 1972 fékk hann styrk til sams
konar rannsókna í gjörólíku menningarsam-
félagi, Indlandi, og til samstarfs í þessum
indversku rannsóknum fékk hann í lið með
sér íslendinginn dr. Erlend Haraldsson.
Þessi indverska rannsókn var gerð til þess
að ganga úr skugga um það, hvort niður-
stöður af rannsókninni í Bandaríkjunum
væru dæmigerðar fyrir bandarísku þjóðina.
En niðurstöður könnunarinnar á Indlandi
reyndust þær sömu, þrátt fyrir gjörólíka
menningu, trúarbrögð og lífsviðhorf þess-
ara ólíku þjóða.
Ein bók er, eins og kunnugt er, komin út
á íslensku um þetta fróðlega efni, en það er
bók Raymonds A. Moody, jr., Lífíð eftirlífíð.
Hún vakti gífurlega athygli þegar hún kom
út í Bandaríkjunum 1975.
Þótt sannarlega sé margt merkilegt að
finna í bók Moodys, þá verður bók þeirra
doktoranna Osis og Erlends, Á dauðastund,
þó sennilega að teljast fyrsta vísindalega
rannsóknin á þeim fyrirbærum, sem svo
margir hafa lýst á dauðastund sinni, en þeir
áttu tal við yfir 1000 lækna og hjúkrunar-
konur á Indlandi, sem frá slíku höfðu að
segja.
essar rannsóknir hafa nú vakið svo
mikla eftirtekt, að vísindin hafa orðið
að skapa nýtt orð um þessi fræði og er það
orðið thanalogy, eða dauðafræði. Kunnasti
og virtasti sérfræðingur á þessu sviði í
Bandaríkjunum er dr. med. Elisabeth
Kúbler-Ross í Flossmoor í Illinois. En hún
skrifar einmitt formála að báðum þeim
bókum, sem ég hér að framan hef nefút um
þessi fyrirbæri.
í formála bókar Moodys, Lífíð eftir lífíð,
segir hún m.a.: „Ég tel að við séum komin að
krossgötum á andlegum málum mannlegs
lífs. Við verðum að taka í okkur kjark til þess
að opna ýmsar lengi luktar leiðir og játast
um leið þeim sannleik, að vélræn, vísinda-
leg tækni okkar tíma er þess ekki umkomin
að takast á við fjölmargar ráðgátur og fyrir-
bæri mannlegs lífs.“
Sýnir við dánarbeð eru vitanlega ekki
fremur en önnur sálræn fyrirbæri neitt ný-
næmi. Þetta hefúr fylgt mannkyninu frá
upphafi vega, enda er slíkra fyrirbæra getið
„Við verðum að taka í okkur kjark til þess að opna
ýmsar lengi luktar leiðir og játast um leið þeim
sannleik, að vélræn, vísindaleg tækni okkartíma er
þess ekki umkomin að takast á við fjölmargar ráð-
gátur og fyrirbæri mannlegs lífs," segir í formála að
bók Raymonds A. Moody jr. Lífið eftir lífið.
30 VIKAN