Vikan - 01.11.1994, Blaðsíða 6

TEXTI: ^■fórhver menning á sér
RAKEL skilgreiningu á
ÁPKIA ^^fyrirbærinu hjóna-
AKNA- band. Alls staðar eru til
DOTTIR ákveðnar reglur um kynlíf,
makaval og framfærslu
barna. Hjónabandið, eða
hjúskapur, er ein þeirra
stofnana sem kemur skikkan
á þessar athafnir mann-
skepnunnar. Auk þess felst í
fyrirbærinu að ákveðin fé-
lagsleg tengsl myndast milli
ættingja hjónanna, svo ekki
sé minnst á eignatilfærslu,
nytjarétt og félagslegar
skyldur og réttindi.
Hið hefðbundna hjóna-
band, eins og við þekkjum
það, felur í sér að tveir ein-
staklingar af gagnstæðu kyni
rugla saman reytum, eignast
sín börn og framfæra þau.
Þá fer venjulega saman að
hjónin séu bæði líffræðilegir
og félacjslegir foreldrar barn-
anna. I mannfræði er nauð-
synlegt að greina á milli líf-
fræðilegra og félagslegra
foreldra því sums staöar sjá
aðrir um uppeldi og fram-
færslu en líffræöilegir for-
eldrar.
Þjóðflokkur Núa í Súdan í
Afríku er nokkuð athyglis-
verður í þessu tilliti. Hjá Nú-
um er þaö almenn regla að
karl og kona giftist en þar
tíðkast líka hjónabönd
tveggja kvenna, sem þýðir
að kona verður þannig fé-
lagslegur faðir barna eigin-
konunnar. Til að kona geti
farið bónarveginn að annarri
konu eru venjulega ákveðn-
ar forsendur fyrir hendi.
Kvenkyns-brúðguminn verö-
ur aö eiga eitthvað af naut-
gripum til að borga brúðar-
verð til fjölskyldu brúðarinn-
ar, eins og hún væri
karlmaður. Auk þess er sú
kona, sem biður annarrar
konu oftast ófær um að eign-
ast barn sjálf, einhverra
hluta vegna. Núar flokka
nefnilega þær konur, sem
ekki geta átt börn, sem hálf-
gildings karlmenn. Kven-
kyns-eiginmaðurinn fær svo
bræður sína eða frændur til
að geta börn með eiginkon-
unni og hjálpa til við ýmis
verk sem Núar telja að ein-
ungis karlmenn geti innt af
hendi. Sú kona, sem veröur
„eiginmaður" annarrar konu,
hefur þannig flestar sömu
skyldur og ýmis réttindi sem
almennt gilda um eiginmenn
og feður í samfélaginu. Hún
er m.ö.o. félagslegur karl-
maður og Núar trúa því að
þeir sem hegða sér eins og
karlmenn séu karlmenn án
tillits til líffræðilegs kynferðis.
„Karl-konan“ getur gifst
mörgum konum ef hún er
auðug og hún getur krafist
skaðabóta ef eiginkonan
leggst með öðrum karlmönn-
um en þeim sem kvenkyns-
húsbóndinn leggur blessun
sína yfir. Hún er félagslegur
faðir barna eiginkonu sinnar
og þegar hún giftir dætur
sínar fær hún hluta af brúð-
arverði sem á að ganga til
föðurættarinnar. Börnin
hennar eru nefnd eftir henni
og þau ávarpa hana sem
„föður". Hún er húsbóndinn
á heimilinu og annast alla
stjórnsýslu og búrekstur sem
karlkynshúsbóndi væri. Öll
framkoma annarra gagnvart
henni, bæði fjölskyldu og
annarra samfélagsþegna,
mótast af því að hún er í
hlutverki húsbónda og föður.
Ástæða kvennahjúskapar
hjá Núum er því ekki sam-
kynhneigð, heldur liggja þar
féiagslegar ástæður til
grundvallar. Núar telja mikil-
vægast af öllu að viðhaida
ættinni og hinum félagslegu
þáttum sem byggja á föður-
ættarskipulagi. Ekki er taliö
nauðsynlegt að kynlíf og
getnaður eigi sér stað innan
hjónabandsins heldur verður
að tryggja börnunum föður
sem getur framfært þau.
Það er algjörlega óháð líf-
fræðilegu kynferði hver upp-
fyllir þau nauðsynlegu skil-
yrði. Þau fleygu orð er hrutu
af munni kvikmyndaleikar-
ans Johns Wayne ( einum
vestranum: „Man gotta do
what a man gotta do“, eiga
því vel við hjá Núum. „Karl-
maðurinn verður að gera
eins og honum ber,“ eru orð
að sönnu jafnvel þótt hann
sé kona.
Meðal sumra ættbálka
sléttuindíána í Bandaríkjun-
um var krafist svokallaðr-
ar „flúr-karlmennsku". En
hvorki voru allir færir um slíkt
né höfðu áhuga á því. Þeir,
sem höfðu meiri áhuga á
hljóðlátari og friðsamari at-
höfnum, urðu „kven-karlar".
Þeir klæddu sig upp ( kven-
mannsföt, lærðu kvenlegar
dyggðir til munns og handa
og gátu jafnvel gifst öðrum
karlmönnum, venjulega sem
eiginkona númer tvö. Eins
og hjá Núum var forsenda
slíks hjónabands ekki endi-
lega kynferðisleg, þó svo
megi hafa verið. Þetta er öf-
ugt við hjónabönd Núanna
en það sameiginlega er að
líffræðilegt kynferði og kyn-
hlutverk, sem eru félagslegs
eðlis, fara ekki alltaf saman
og þurfa ekki að vera ófrá-
vikjanlega skilyrt. □
6 VIKAN 10. TBL. 1994