Vikan - 20.03.1995, Síða 32

HEILSAN
ANDLEG
VANLIÐAN
ALGENGARI EN E ETI
MARGAN GRUNAR fcH 1 ■ ■%.
FÆÐINGU
einkenni.
Og það,
sem konan
þarf fyrst og
fremst, er
meiri og
betri svefn.“
Marga
segir jafn-
TEXTI: SVAVA JONSDOTTIR
UOSM.: BRAGI Þ. JÓSEPSSON
Tæp 25% íslenskra
kvenna verða vör við
mismikla andlega van-
líðan eftir fæðingu. Marga
Thome, hjúkrunarfræðingur,
Ijósmóðir og dósent í hjúkr-
unarfræði við Háskóla fs-
lands, hefur rannsakað þessi
mál og segir hún að um það
bil 14% íslenskra kvenna
finni meira eða minna fyrir
miklum þunglyndiseinkenn-
um eftir barnsburð.
Krúttara-
legt! Vissu-
lega, en
fæöingin
getur í sum-
um tilfellum
sett geö-
heilsuna úr
skoröum.
Hér er fjall-
aö um fæö-
ingar-
þunglyndi.
„I mörgum ritum er ein-
göngu talað um fæðingar-
þunglyndi," segir Marga. „En
óg vil forðast að tala um alla
andlega vanlíðan eftir fæð-
ingu sem þunglyndi. í fyrsta
lagi vilja konurnar það ekki
sjálfar og þær hugsa ekki all-
ar um vanlíðanína sem
þunglyndi. í öðru lagi held ég
að það mundi leiða til þess
að boðið væri upp á þröngan
kost í meðferð. Og þung-
lyndi er meðhöndlað með
lyfjum. En þessar konur upp-
lifa sérstaka tegund af þung-
lyndi og það eru ekki til mörg
lyf við því. í rauninni er
þunglyndi einungis brot af
vandamálinu vegna þess að
ýmislegt annað fléttast inn í.
Fólk á barneignaraldri er á
því tímabili ævinnar þar sem
margt gerist. Það er að
stofna sambönd, eiga börn
og koma sér upp þaki yfir
höfuðið. Þannig að það er
mikið
álag á
fólki. Sýnt
hefur ver-
ið fram á
að hluti af
því, sem
veldur
þessari
andlegu
vanlíðan,
er þetta
mikla
álag.
Ennfrem-
ur hefur
komið í
Ijós að
sambúð-
arörðug-
leikar
ágerast
við meiri
ábyrgð.
Svo kem-
ur það fólki á óvart hve óvær
ungabörn geta stundum ver-
ið og hvað það getur verið
bindandi að eiga börn.
Þannig að þessir þættir geta
fléttast inn í. Og ef kona
lendir í því að eiga barn,
sem sefur illa, þá er það ekki
þunglyndi sem þjakar hana
heldur þreyta. En þreytan
getur ýtt undir þunglyndis-
geðrænar breytingar við
barnsburð hafi verið kannað-
ar með tilliti til breytinga á
hormónum. Niðurstöður
rannsókna sýna að mismikl-
ar breytingar geta orðið á
magni hormóna við barns-
burð hjá sumum konum og
geta þær varað mislengi.
Hún segir að óeðlilegar,
miklar og langvarandi horm-
ónabreytingar geti að nokkru
leyti skýrt hvers vegna sum-
ar konur hafi tilhneigingu til
að verða þunglyndar eftir
barnsburð. Félagslegir þætt-
ir vega þó þyngra en þeir líf-
fræðilegu.
SÆNGURKVENNA-
GRÁTUR
Sængurkvennagrátur er al-
mennt miklu algengari en
fæðingarþunglyndi og er ekki
alvarlegs eðlis. Hann lýsir sér
þannig að nýbökuðu mæð-
urnar verða mjög viðkvæmar,
grátgjarnar og bregðast öðru-
vísi við öllu áreiti en áður.
Konur verða yfirleitt varar við
sængurkvennagrát fyrstu vik-
una eftir fæðingu og hjá flest-
um lagast hann fljótlega af
sjálfu sér. En ef svo er ekki
þarf að fylgjast með konunni
vegna þess að sængur-
kvennagráturinn getur þróast
yfir í þunglyndi.
Marga segir að á fæðingar-
deildum sé eitthvað fylgst
með andlegu ástandi nýbak-
aðra mæðra. En hún bætir
því við að alvarlegri vanlíðan
en sængurkvennagrátur komi
oft ekki í Ijós fyrr en konurnar
eru komnar heim. Og þess
vegna þyrfti frekar að fylgjast
með andlegri líðan nýbakaðra
mæðra á heilsugæslustöðv-
um. „Makar kvennanna átta
sig ekki alltaf á því að eitthvað
er að,“ segir hún. „Þeir finna
fyrir því að konan er erfið og
hún ásakar maka sinn
kannski um margt sem fer úr-
skeiðis. En þeir átta sig oft
ekki á því að eitthvað sjúklegt
geti verið þar að baki.“
FÍLUKÖST, GRÁTKÖST
OG KVÍÐI
Af þeim 25% nýbakaðra
mæðra, sem finna fyrir ein-
hverri andlegri vanlíðan eftir
barnsburð, upplifir einungis
þriðjungur þeirra mjög mikla
vanlíðan í langan tíma sem
flokkast þá undir þunglyndi.
Sumar konur hafa átt við geð-
ræn vandamál að stríða áður
og finna jafnvel fyrir vanlíðan
strax á meðgöngutímanum.
En einstaka konur finna fyrir
henni strax eftir fæðingu en
flestar eftir heimkomu.
Ábyrgðin, sem felst í nýju hlut-
verki, hellist þá yfir þær.
Marga segir að það sé ein-
staklingsbundið hvernig van-
líðanin lýsir sér. „Ef við erum
að tala um mjög væga vanlíð-
an, sem konur finna fyrir eftir
heimkomu, getur hún falist í
fíluköstum eða skapgerðar-
sveiflum sem eru kannski
sterkari en venjulega. Konan
getur líka orðið pirruð eða
þjáðst af svefnörðugleikum,
grátköstum, óróleika, eirðar-
leysi, spennu og kvíða. í
verstu tilvikum geta önnur ein-
kenni komið í Ijós, eins og
hugmyndir um að hafna barn-
inu eða gera sér eða barninu
mein. Og segja má að konan
þjáist af fæðingarþunglyndi
þegar einkennin eru orðin
svona svæsin.“
Meðferðin, sem þær konur
fá, sem þjást af vægari van-
líðan en þunglyndi, er mis-
jöfn. Þegar um sambúðar-
örðugleika er að ræða er
konunum og eiginmönnum
þeirra ráðlagt að fara til
hjónabandsráðgjafa. Ef um
er að ræða áfengis- eða fjár-
hagsvandamál þarf að taka
á þeim málum. Og ef barnið
er óvært þarf móðirin hjálp.
Svo þarf læknisfræðilega
meðferð ef heilsufarsvanda-
mál eru í spilinu. Sambúðar-
örðugleikarnir eru algengast-
ir og Marga segir að það erf-
iðasta sem geti komið fyrir
konu þegar hún eigi von á
barni, eða sé nýbúin að eiga
barn, séu sambúðarslit.
ÞORA EKKI AÐ SEGJA
FRÁ LÍÐAN SINNI
Þegar kemur að bata
þessara kvenna skiptir miklu
32 VIKAN 3. TBL. 1995