Menntamál - 01.12.1943, Qupperneq 8

54
MENNTAMÁL
Eftir siðskiptin finnst okkur falla yfir nótt, endalaus
heimskautsvetur. Þegar Ólafur bóndi Tómásson lýkur
kvæðinu um Jón biskup Arason, fóstra sinn, afsakar hann
það, sem ávant sé, — ,,því valda fjúkin feiknarlig og frostin
um bjarnar nótt“. — Það var þjóðinni björg um þá bjarnar-
nótt, vetur, að geta skriðið í híði sitt og lifað þar af dvala-
tímann, en utan við voru feiknarleg fjúkin og frostin,
einnig hin andlegu frost rétttrúnaðartímans, 30 ára stríös,
galdraofsókna. Við þekkjum ævi Hallgríms Péturssonar,
þrautina að vera þurfamaður þrælanna í Hr'aununum, án
þess að deyja andlegum dauða, þekkjum afrek hans í Saur-
bæ, meðan hann var bjargálna og ekki orðinn farlama,
en okkur finnst það vera svartnættið á þeirri tíð, sem gerir
ljós hans svo undrabjart.
Ég vil sízt neita bjartleik þess ljóss, þó að dagsbirta,
sem var hér raunar á Hallgríms tímum, deyfi það svo í
mínum augum, að mér verði jafnvel starsýnna á suma
fyrirrennara Hallgríms og trúi því, að öldin næst eftir
siðskiptin eigi fleiri námsbókarefni i menningarsögu eða
almennri sögu en hann. Ég veit ekki, hvort kennarar hafa
gefið því gaum, hverrar stéttar Hallgrímur varð þarna í
Hraununum, hlutskiptið varð líkast farkennarastarfi, en
síður líkt prestsstöðu fyrir siðskipti eða á okkar dögum.
Siðskiptin framleiddu hér öreigaprestana, bundna fjöl-
skylduböndum og með barnafræðslu að einu helzta starfi,
en annars prédikandi og yrkjandi eins og mest þeir máttu
í mótmælendatrúarnafni. Þessarar tegundar menningar-
berar á síðari hluta 16. aldar eru sóknarprestarnir inn af
Skjálfanda tveim megin fljóts, Einar Sigurðsson í Nesi
og Sigfús Köldukinnarprestur Guðmundsson, báðir glögg
dæmi og nægilega ólíkir aldarfulltrúar.
Annar kunni ekki vel að beygja sig fyrir röftum í bæj-
argöngum né heldri mönnum og kvað, þegar hann kom
að brauði sínu ungur með barnahóp sinn: