Menntamál - 01.08.1960, Qupperneq 4

98
MENNTAMÁL
skólamenntun, tali móðurmál sitt skýrt og stórlýtalaust.
Er þó víða við ramman reip að draga, þar sem mállýzkur
eru einatt margar og erfitt að uppræta sérkenni þeirra.
Þar má því oft greina menntunarstig fólks á málfari þess.
Til skamms tíma hefur slíkur greinarmunur varla þekkzt
hér á landi.
Allur þorri almennings, sem þá var að mestu leyti alinn
upp í strjálbýli sveitanna, hafði þegar á æskuskeiði lært
að tala skýrt. Margir unglingar höfðu fengið prýðilega
raddþjálfun við að lesa sögur upphátt á kvöldvökum.
Á flestum heimilum var lögð mikil rækt við að kenna ung-
lingum þokkalegt málfar. Þetta var forn menningararfur
þjóðarinnar. Sá, sem var illa talandi, var ekki maður með
mönnum, hvarvetna skotspónn miskunnarlausra háðfugla
og hermikráka.
Því nær sem dregur miðbiki 20. aldar, því stórfelldari
verður flutningur þjóðarinnar úr strjálbýli í þéttbýli bæja
og borga. Málhraðinn eykst. Börn hætta að læra málið
nær eingöngu á heimilum sínum. Foreldrarnir eru önnum
kafnir við störf, sem börnin geta ekki tekið þátt í. Afi og
amma, sem einatt höfðu mikil áhrif á málþroska barna,
eru ef til vill á elliheimili eða eiga heima í fjarlægri sveit.
Leikfélagar götunnar móta æ meir málfar yngstu kyn-
slóðarinnar.
Hér hlaut því að stefna að hinu sama, sem víða er er-
lendis, að kennsla í réttum og skýrum framburði móður-
málsins yrði fyrst og fremst viðfangsefni skólanna. En
íslenzkir skólar voru ekki undir þetta búnir. Þeir voru því
vanir að fá enmendur sína sæmilega talandi, og var því á
fyrstu tugum aldarinnar lítið fengizt við að kenna fram-
burð móðurmálsins í íslenzkum skólum.
Á þessum áratugum breiddist óðfluga út — að minnsta
kosti hér í Reykjavík — mállýzkufyrirbrigði það, er nefnt
hefur verið flámæli. Árið 1929 hlustaði ég á lestrarpróf í
mörgum bekkjum Barnaskóla Reykjavíkur og athugaði