Menntamál - 01.08.1972, Qupperneq 25

hafði ég sem aðalstarf athugun á starfsgetu og að-
stæðum öryrkja ásamt hæfniprófum og leiðbein-
ingum um starfsval fyrir þá, sem liöfðu skerta
starfsgetu. Það gæti vir/.t ótrúlegt, að þetta starf
vakti einmitt áhuga minn á skólamálum og sann-
lærði mig um gildi sálfræðiþjónustu, sérkennslu
og starfs skólanna yfirleitt.
Skal það skýrt nánar: Margir öryrkjanna höfðu
þegar á skólaaldri átt við vandkvæði að stríða.
Hjá mörgum þeim, sem voru öryrkjar vegna hug-
sýki og geðsjúkdóma, höfðu veikindin hyrjað þeg-
ar í barria- eða unglingaskóla, og voru þá lítil
tök á að veita viðeigandi meðferð. Margir van-
gefnir og tornæmir höfðu greinilega ekki fengið
kennslu, sem þeim notaðist að, en oft setið að-
gerðalitlir í skóla án þess að temja sér nokkrar
starfsvenjur eða ná þeirn árangri, sent liæfileikar
hefðu þó átt að leyfa. Þetta fólk varð oft öðrum
andsnúið og haldið skapgerðarveilum, sem gerðu
það óvinnufært á fullorðinsaldri. Margir líkam-
lega fatlaðir höfðu farið á mis við venjulega skóla-
göngu, einkum átti þetta sér stað í strjálbýli.
Þessa öryrkja skorti þá nauðsynlega undirstöðu
lil starfsþjálfunar, sem gat t.d. verið framhalds-
menntun, þegar hæfileikar voru nægir, en sumir
þeirra voru álitnir h'tt gefnir, þótt svo væri ekki,
vantreystu sér því til allra verka og urðu félags-
lega einangraðir.
Af þessu þótti mér auðljóst, að skólinn væri
mikilvægur hlekkur í heilbrigðisþjónustu og end-
nrhæfingu og gæti oft haft mikil áhrif á, hvort
nemendi yrði síðar vinnufær.
Á tvennan Jiátt virtist fræðslukerfði geta orðið
hér að liði: í fyrsta lagi með ])ví að veita öllum,
einnig fötluðum og vangefnum, ])á fræðslu og
nppeldislega mótun í starfi, sem þeim hentaði. I
öðru Jagi með ])ví að finna tímanlega og koma til
viðeigandi meðferðar öllum þeim, sem vortt
haldnir andlegum og líkamlegum veilum, er leitt
geta til örorku. Þar sem fræðsluskylda er almenn,
°g öll börn vinna í skólum árum saman, ltefur
fræðslukerfið alveg einstæða aðstöðu til að finna
°g atliuga þá, sem eittlivað er að og þarfnast sér-
stakrar nteðferðar og þjálfunar. Þetta notfæra
menn sér líka á öðrum sviðum, svo sem varðandi
tannvernd.
Mér var Ijóst, að skólana skorti rnjög aðstöðu
á þessurn tímum til að rækja umrætt ldutverk, og
ásaka því ekki starfsmenn þeirra, sem oft gerðu
sitt bezta til að liðsinna fötluðum, hugsjúkum og
vangefnum nemendum, og ég sá oft kennara sýna
einstaka fórnfýsi og ná frábærum árangri, en
þörf var aðstöðu til rannsóknar og meðferðar
þessara nemenda, svo og skipulegrar sérkennslu
af ýmsu tagi.
II. Forsaga sálfræðiþjónustu
Á 6. árautg þessarar aldar voru 5—6 sálfræð-
ingar starfandi á íslandi, og ráku þeir nokkurn
áróður og leituðust við að fá því framgengt, að
komið væri á sálfræðiþjónustu fyrir barnaskól-
ana. Forustu um þessa viðleitni liafði dr. Matt-
Jiías Jónasson, en hann liafði þá um nokkurt
skeið unnið að rannsóknum á ])ioska íslenzkra
barna og staðlað liæfileikapróf fyrir íslen/.k börn
3—16 ára, og var það gefið út árið 1956.
Viðleitni til að fá sálfræðiþjónustu lögleidda
bar þó ekki árangur, því að fjárveitingavald
ríkisins stóð fast á móti og e.t.v. fleiri aðilar, sem
töldu þessa nýjung óþarfa, ef ekki varasama.
Ekki var ]>ó farið fram á mjög mikið, því að
tillögur sálfræðinganna gengu út á |)að, að ráðn-
ir yrðu 2—3 menn fyrir alla barnaskóla landsins,
hefðu þeir aðsetur í Reykjavík, en veittu dreif-
býlinu einhverja þjónustu með skipulögðum
ferðalögum nokkurn hluta ársins,
Áður en reglulegri sálfræðiþjónustu var kom-
ið á fyrir barnaskólana í Reykjavík árið 1960,
leituðu foreldrar þó stundum með börn sín, oft-
ast að cigin frumkvæði eða þá ábendingu kenn-
ara, skólastjóra eða lækna, til þeirra sálfræð-
inga, sem þá var völ á. Nokkrir nemendur komu
þannig til mín á árunum 1954—1960, og hafði
ég því fljótlega nokkur kynni af starfi skólanna
og nemendum, sem eiga í erliðleikum.
Mest var leitað einkalega til sálfræðinga með
vangefin börn og tornæm, einnig allmörg liugsjúk
börn og geðtrufluð, svo og börn með lestrarerf-
iðleika, ýmsa fötlun, námslega og uppeldislega
erfiðleika af ýmsu tagi. Fékkst því nokkuð al-
MENNTAMÁL
163