Heima er bezt - 01.08.1967, Page 13

hafi aðallega lagt stund á norræn fræði og bókmenntir,
auk lögspeki, en óvíst er, að hann hafi numið latínu til
nokkurrar hlítar, og vígslur hans hafa verið á lægri
gráðum, hafi þær nokkrar verið. Annars er allt óvíst urn
skólahald í Odda á dögum Jóns Loftssonar. Búast rná
við, að það hafi verið æði gloppótt, þó sennilegt sé, að
hin mörgu börn hans hafi fengið þar einhverja menntun.
Kona Jóns Loftssonar var Halldóra Skegg-Brands-
dóttir Þormóðarsonar. Vafalaust hefur Halidóra verið
af göfugu bergi brotin, þó ekki sé hægt að rekja fram-
ætt hennar. Börn Jóns og Halldóru voru Sæmundur í
Odda og Solveig, kona Guðmundar gríss á Þingvöllum.
Þess er getið hér áður, að Þorlákur Þórhallsson, síðar
biskup, var alinn upp í Odda undir handleiðslu Eyjólfs
prests föðurbróður Jóns Loftssonar. Svstir Þorláks var
Ragnheiður. Þau Jón Loftsson og Ragnheiður felldu
snemma hugi saman eins og sjá má af því, er segir í sögu
Þorláks: „Höfðu þau Jón elskast frá barnæsku“. Af ein-
hverjum ástæðum hafa þau ekki orðið hjón, en Jón hélt
hana heima í Odda að konu sinni lifandi, sem Þorláki
þótti mikið hneyksli, er hann var orðinn biskup, eins og
vænta mátti. „Kom svo um síðir, at byskup forboðaði“,
segir í sögu biskups og lauk því þvargi með því, að Jón
lét Ragnheiði fara. Synir þeirra voru þeir Páll, er biskup
varð eftir Þorlák og Ormur Breiðbælingur, sem Norð-
menn drápu í Vestmannaeyjum. Páll gekk í skóla í
Englandi og var talinn hámenntaður. Hann var kvænt-
ur og bjó í Vestra-Skarði, þar til hann varð biskup og
var goðorðsmaður. Páll var mikilsvirtur biskup. Kona
hans var Herdís Ketilsdóttir. Börn þeirra voru Loftur,
bjó í Skarði og fór með goðorð, Ketill, Halla og Þóra.
Herdís drukknaði í Þjórsá og með henni Halla ásamt
tveim öðrum. Loftur biskupsson var uppivöðslumikill
nokkuð og kemur við sögu á Sturlungaöld, en ekki
virðist hann hafa verið mikilmenni. Hann hrökklaðist
burt frá Skarði og glataði goðorðinu.
Með Æsu Þorgeirsdóttur átti Jón Loftsson son, sem
Þorsteinn hét; með Helgu Þórisdóttur Einar, og með
Valgerði Loftsdóttur Hallbjörn prest og Sigurð. Af-
komendur allra þessara óskilgetnu sona Jóns voru all-
margir en koma fæstir við sögu. Þó getur Þorsteins
nokkuð ög virðist hann hafa verið framsækinn.
Eins og kunnugt er, var Jón Loftsson mikill höfðingi
síns tíma og mikilsvirtur af sinni samtíð. Kom hann víða
við mál manna og setti niður deilur. En hann virðist
ekki alltaf hafa farið eftir réttum lögum, og gætir meir
persónuleika hans í úrskurðum, og hótaði jafnvel ofbeldi
ef menn vildu ekki fallast á sættargerðir hans. Aðferðir
Jóns komu að vísu að haldi meðan hans naut við, en for-
dæmið, sem hann gaf, hefur ekki verið jafn hollt. Rétt-
arfarið í landinu gjörbreyttist þegar síðari tíma menn
tóku upp svipaða hætti og Jón beitti. I sínum eigin mál-
um beitti Jón fullkomnu ofbeldi, eins og bezt sézt af
viðskiptum hans við Þorlák biskup. Um Staðamál gegnir
nokkuð öðru máli, en þó koma þar fram sömu veilur á
aðferðum Jóns eins og annars staðar, hann fer eftir
persónulegum hagsmunum sínum og beitir ofbeldi í
stað þess að tryggja sig, og þá um leið aðra, með eðli-
legum samningum við kirkjuvaldið.
Kvennamál Jóns Loftssonar hafa vafalaust valdið hon-
um verulegum erfiðleikum. Skilgetin börn hans, Sæ-
mundur og Solveig, áttu ein rétt á arfi og metorðum
eftir hann. BÖrn hans og Ragnheiðar Þórhallsdóttur voru
alin upp í Odda eins og þau Sæmundur og Solveig. Pál
kostaði Jón til náms utanlands og innan, og fékk hon-
um bústað á Skarði og mannaforráð. Orrni fékk hann
bústað á Breiðabólsstað í Fljótshlíð. Allgott bræðralag
virðist hafa verið með þeim Sæmundi og Páli, a. m. k.
eftir að Páll var orðinn biskup. Um önnur óskilgetin
börn Jóns er minna kunnugt, en vafalaust hefur hann
kostað uppeldi þeirra að einhverju leyti.
Sæmundur tók við Odda og völdum Jóns að honum
látnum. Jón dó 1197. í íslendingasögu Sturlu Þórðar-
sonar segir svo: „Sæmundur þótti göfgastur maðr á Is-
landi í þenna tírna. Hann hafði í Odda rausnarbú mikit,
en átti rnörg bú önnur. Eigi var Sæmundur eiginkvænt-
ur, ok fóru orð milli þeirra Haralds jarls Maddaðarsonar,
at hann myndi gifta honum Langlíf, dóttur sína. Ok var
það milli, at Sæmundur vildi eigi sækja brúðkaup í
Orkneyjar, en jarlinn vildi eigi senda hana út hingat.“
Hinsvegar átti Sæmundur fjölda barna með ýmsum
konum, elzt þeirra voru Margrét kona Kolbeins kalda-
ljóss og Páll, móðir þeirra var systir Þorgríms alikarls
Vigfússonar á Möðruvöllum. Með Valgerði Jónsdóttur
Loðmundarsonar átti hann Solveigu, konu Sturlu Sig-
hvatssonar. Valgerður sá um bú á Keldum. Með Ing-
veldi Einarsdóttur átti hann Vilhjálm, Harald, Andréas
og Filippus. Með rangæskri konu, sem Þorbjörg hét, átti
hann Hálfdán, Björn og Helgu. „Öll voru börn hans
fríð og vel mennt“, segir í Islendingasögu.
Sæmundur fékk barnsmæðrum sínum bú til varð-
veizlu og framfærslu sér og barna þeirra. Það er svo að
sjá af heimildum að synir Sæmundar og Yngveldar hafi
fengið völd Oddaverja, efir að Sæmundur féll frá. Talið
var að flestir hafi viljað, að Hálfdán tæki við Odda og
mannaforræði, en hann varð ófáanlegur til þess. Hálfdán
bjó á Keldum og var kona hans Steinvör Sighvatsdóttir
Sturlusonar.
Sæmundur var fæddur 1154 og dó 1222. Sama reisn
var yfir Odda á dögum Sæmundar og verið hafði, en
óvíst er urn skólahald þar. Svo virðist sem Sæmundur
hafi þó ekki verið minni ofsamaður en faðir hans, en
varla haft tök á samtíð sinni jafn örugglega og hann.
Páll sonur Sæmundar drukknaði í Noregi. Sæmundur
kenndi norskum kaupmönnum um, vegna þess, að þeir
hefðu gert svo mikið gys að Páli, að honum hafi ekki
verið vært í Björgvin, og hann því ráðist í þá ferð, sem
varð honum að aldurtila. Sæmundur greip þá til þess
óyndisúrræðis að ræna kaupmenn stórfé, en það varð
aftur til þess, að kaupmenn drápu Orm hálfbróður Sæ-
mundar í Vestmannaeyjum og son Orms, Jón. Hér
verða ekki nefnd fleiri dærhi um hvatvísi Sæmundar, en
við athugun á frásögnum af þessu tímabili er ljóst, að
áhrif og völd Oddaverja eru hnignandi. Þetta sá Sæ-
Heima er bezt 269