Heima er bezt - 01.08.1967, Blaðsíða 33

sem við biðum bátsins var lítil bryggja. Báturinn beið
örfá áratog frá landi. Eg kvaddi Stefán hreppstjóra og
hraðaði mér út í vélbátinn, sem strax setti á fulla ferð
út fjörðinn. Strax og komið var miðja vegu út í fjarð-
armynnið hvessti snögglega og dynjandi regnskúr
steyptist yfir bátinn og svona var veðrið alla leið til
Seyðisfjarðar. Mér varð hugsað til mjallhvítrar fann-
breiðunnar í Loðmundarfirði. Hún myndi fljótt láta á
sjá í slíku veðri.
Síðan þetta gerðist eru liðin 24 ár, og hafa þessi ár
verið erfið hjá þessu litla sveitarfélagi. — Ibúum hefur
fækkað úr 58 niður í 8 eða 10 manns. — Vafalaust hafa
margir, sem burt hafa flutt, saknað seinna æskuheim-
kynna sinna — þótt þeir hafi af einhverjum ástæðum
orðið að flytja burt. — Enn er ekki kominn bílvegur í
Loðmundarfjörð, en þó munu bílar hafa brotist þang-
að frá Borgarfirði um Húsavík, en sú leið er ennþá
mikið torleiði.
En hvernig er hún þessi byggð, sem nú er að mestu
yfirgefin? Þar er eins og fyrr segir snjóþungt á vetr-
um en sumarfagurt og gróðursælt. En sjósókn hefur
aldrei verið frá Loðmundarfirði. — Ef til vill á Loð-
mundarfjörður eftir að verða fjölbýl sveit á ný, ef þang-
að kemur bílvegur og samgöngur á sjó verða í góðu
lagi.
í Loðmundarfirði hafa fyrr á öldurn verið eldsum-
brot mikil og skriðuföll. Er talið að óvíða á landinu,
nema þá helzt í gullfjallinu — Drápuhlíðarfjalli — séu
eins merkilegar bergtegundir og í hraunum og skrið-
um í Loðmundarfirði. Má þar fyrst og fremst nefna
biksteininn, sem er verðmætt efni. Hefur þetta efni ver-
ið athugað af efnafræðingum og jarðfræðingum.
Ef allt í einu kæmi upp námugröftur í Loðmundar-
firði, þá myndi byggðin aukast fljótt á ný.
Þegar Loðmundur landnámsmaður hvarf frá land-
námi sínu í Loðmundarfirði — þá var hann í ofsalegu
heiptarskapi, eftir því sem Landnáma segir frá. Hann
er líka talinn rammaukinn og fjölkunnugur, en það
merkir að hann hafi verið göldróttur, en það er fágæt
lýsing á iandnámsmanni. Með fjölkvnngi sinni fram-
kallar hann skriðufall, sem fellur á bæ hans, sem hann
var að yfirgefa og jafnframt bað hann firðinum óbæna.
En þótt Loðmundur væri svona illa gerður, þá kunni
hann vel að velja bæ sínum nafn í sínu nýja landnámi
upp af Sólheimasandi. Hann nefndi bæ sinn Sólheima í
Loðmundarhvammi. — Eru Sólheimar eitt fegursta ís-
lenzkt bæjarnafn — enda liggur staðurinn vel við sól.
Nágranni Loðmundar, er hann reisti bæ að Sóiheim-
um, niilli Hafursár og Fúlalækjar, hét Þrasi og bjó að
Skógum, þar sem nú er Skógaskóli. — Þrasi var líka
göldróttur.
Það var einn morgun snemma, segir í Landnámu, að
Þrasi sá vatnhlaup mikið. Hann veitti vatninu með fjöl-
kynngi sinni austur fyrir Sólheima. Þræll Loðmundar
sá hlaupið og kvað sjó falla að þeim norðan um landið.
Loðmundur var þá blindur orðinn. Hann bað þrælinn
að færa sér í dælikeri (eins konar ílát), það er hann
kallaði sjó. — Er þrællinn kom aftur með sýnishornið,
sagði Loðmundur:
„Ekki þykir mér þetta sjór.“ Síðan bað hann þrælinn
fylgja sér til vatnsins, „og stikk stafsbroddi mínum í
vatnið“, sagði hann. Hringur var í stafnum og hélt
Loðmundur tveim höndum um stafinn, en beit í hring-
inn. Þá tóku vötnin að falla aftur vestur fyrir Skóga.
Síðan veittu þeir hvorr vötnum frá sér á víxl, þar til
þeir fundust við gljúfur nokkur. Þá sættust þeir á það,
að ein áin skyldi falla þar sem skemmst væri til sjávar.
„Sú á er nú kölluð Jökulsá á Sólheimasandi“, segir í
Landnámu , „og skilur á milli fjórðunga.“
í þeim vatnagangi varð til Sólheimasandur, og fellur
Jökulsá sem næst miðjum sandi.
Síðar eru raktar ættir frá Loðmundi í Landnámu, og
er Skafti lögsögumaður talinn meðal afkomenda hans.
Ég vík þá aftur sögunni að Loðmundarfirði og
byggðinni þar.
Svo er að sjá sem Loðmundur hafi komið þar að
ónumdu landi, en þar undi hann sér ekki nema rúmlega
hálft árið, en hvarf þá þaðan burt, cins og fyrr segir.
í Landnámu er síðan aldrei vikið að öðru landnámi þar,
og í Islendingasögum og Sturlungu er Loðmundarfjarð-
ar að engu getið.
Ekki er mér heldur kunnugt um þjóðsögur, er þar
hafa gerzt, en í íslandslýsingu Þorvaldar Thoroddsen
er nokkrum sinnum minnzt á Loðmundarfjörð, en að-
allega í sambandi við sérkennileg hraungos, skriðuföll,
selavöður og bjarndýradráp, en ekkert rætt um byggð-
ina sjálfa eða fólkið, sem bjó þar.
Fleira segir ekki af Loðmundarfirði í þessum þætti,
en hver verður framtíð þessa fámenna, fagra byggðar-
lags?
Stefán Jónsson.
í maíblaði Heima er bezt bað Halldór á Steini, Skaga-
firði, um ljóð, sem hann sagði að byrjaði þannig:
„Minn eldur er falinn á Oræfaslóð
þar á ég minn svalandi frið“
Nú hefur einn ágætur velunnari þáttarins, norðlenzk
kona, sent mér afrit af þessu ljóði. Höfundur ljóðsins
segir bréfritari að sé Stefán Sverrisson, þekktur hag-
vrðingur í Austur-Húnavatnssýslu. Þetta ljóð mun hafa
verið mikið sungið fyrir 20—30 árum.
Heirna er bezt 289