Heima er bezt - 01.03.1970, Side 38

Jón R. Hjálmarsson: A£ spjöldum sögunnar. Selfossi
1969. Suðurlandsútgáfan.
Jón Hjálmarsson skólastjóri er löngu kunnur af skemmtilegum
útvarpserindum. Hér birtir hann í einni bók 22 þætti um fræga
menn og mikla atburði mannkynssögunnar. Eru þeir frá öllum
öldum, allt frá stórveldistíð Persa til ltorgarastríðs Bandaríkjanna.
Er þar skemmst að segja, að þættirnir eru bráðskemmtilegir og
minna helzt á frásagnarstíl l’áls Melsteds, sem skemmtilegast hefir
ritað mannkynssögu á íslenzku. Helzt mætti það að þáttunum
finna, að þeir væru of stuttir og höfundur leitaðist við að gera
of miklu efni skil í of stuttu máli. Trúi ég vart öðru, en bók
þessi verði vinsæl meðal íslenzkra lesenda. Til þess hefir hún
alla kosti, gott efnisval, lifandi frásögn og mikinn fróðleik. Mætti
svo vel fara, að hún yrði notuð sem eins konar handbók við sögu-
kennslu.
Hafísinn, Rvík 1969. Almenna bókafélagið.
Eins og menn rekur minni til, var s.l. ár haldin ráðstefna í
Reykjavík um hafísinn. Báru þar saman bækur sínar margir af
fremstu vísindamönnum vorum á ýmsum sviðum náttúrufræði
og sögu. Erindi og umræður ráðstefnunnar hafa nú verið birt
í mikilli bók og vandaðri x hvívetna. Rætt er þar um hafísinn,
myndun hans, rek hans um höfin, sögu hans á liðnum öldum,
áhrif hans á veður og þjóðhagi, frá ýmsum hliðum, eftir því sem
staðreyndir liggja fyrir og þekking manna nær. Þá er og leitazt
við að gera grein fyrir hugsanlegum hafísspám. Eins og við er
að búast eru ekki allir þar á einu máli, enda um margþætt nátt-
úrufyrirbæri að ræða, og þar að auki er mörg gátan um þenna
landsins forna fjanda óráðin. En allt um það, er hér um stór-
merka bók að ræða, sem flytur óhemjumikinn fróðleik um efni,
sem snertir alla landsmenn, og afkomu þjóðar vorrar í heild. Þess
er því að vænta, að henni verði vel tekið. Enginn þarf þó að
ætla, að hér sé um léttan skemmtilestur að ræða, enda þótt flestir
höfundanna setji mál sitt fram á skýran og alþýðlegan hátt. En
bókin er hrein gullnáma fróðleiks fyrir hvern þann, sem lætur
sig einhverju skipta náttúru landsins og tengsl þjóðar og náttúru.
Hefir AB unnið þarft verk með útgáfunni og bætt þar einu riti
enn í það ágæta safn rita, sem félagið hefir sent frá sér um nátt-
úru landsins. Hafísráðstefnan og bókin var helguð minningu Jóns
Eyþórssonar, veðurfræðings, og var það að maklegleikum. Mark-
ús Á. Einarsson er ritstjóri bókarinnar.
Rúnólfur Marteinsson: Ævisaga séra Jóns Bjamasonar,
Winnipeg. Akureyri 1969. Bókaútgáfan Edda.
Engum, sem til þekkir, blandast hugur um, að séra Jón Bjarna-
son var einn af merkustu íslendingum sinnar samtíðar. Fór þar
saman leiftrandi gáfur, andríki og umfram allt foringjahæfileik-
ar og stórbrotinn persónuleiki. Starf það, er hann vann meðal
Vestur-íslendinga var svo stórfellt og margþætt, að seint verður
metið til fulls, enda þótt trúarskoðanir hans hafi löngum orkað
tvímælis. Hér á landi höfðu menn vitanlega minni kynni af hon-
um, og þau oft fremur einhliða í fregnum þeim, sem bárust hing-
að af kirkjumáladeilum þar vestra, og þótti mörgum að vonum
hann vera þar fulleinsýnn og ósveigjanlegur í fylgi sínu við hina
eldri og þrengri trúarstefnu. Þar við bætist og, að svo langur tími
er nú liðinn, að minning hans er óðum að gleymast. Það er því
gróði íslenzkum bókmenntum, að nú skuli vera komin út löng
og ýtarleg ævisaga hans, rituð af frænda hans og samverkamanni,
síra Rúnólfi Marteinssyni. Kernur persónuleiki síra Jóns vel fram
í sögunni, og hvert starf hann vann í því efni að halda saman
þjóðarbrotinu vestur-íslenzka á fyrstu árum landnámsins. Hinu
verður þó ekki neitað, að sums staðar er sagan óþarflega orðmörg
og langdregin, of margt af smáatriðum, útdráttum úr fundar-
gerðum og þess háttar. Þá fer höfundur of fljótt yfir sjálft megin-
efni kirkjudeilunnar vestra, svo að lesandanum verður ekki fylli-
lega ljóst, hvað þar gerðist. En það hefir verið höfundi of við-
kvæmt efni, til að ræða það frá rótum. En þótt sumt hefði mátt
betur fara, er hér merkileg bók um ágætan mann, sem skylt er
að minnast og halda minningu hans á lofti. Arni Bjarnarson skrif-
ar inngang um höfund bókarinnar, og hefir hann einnig séð um
útgáfuna.
Jón Þórarinsson: Sveinbjöm Sveinbjörnsson. Rvík 1969.
Menningarsjóður.
Segja má, að Sveinbjörn Sveinbjörnsson, tónskáld, hafi legið
lengi óbættur hjá garði, og æfi hans og störf lítt verið kynnt
íslenzkum lesendum. Sennilega vita þó flestir Islendingar að hann
sé höfundur þjóðsöngs vors ásamt síra Matthíasi, en naumast
mun það vera meira, sem almenningur veit um hann. Það er því
ánægjulegt menningarafrek að semja og gefa út æfisögu þessa
brautryðjanda íslenzkrar tónlistar og höfuðskörungs á því sviði.
Má og segja með sanni, að saga hans sé ævintýri líkust. Einn og
óstuddur fer hann út í heim og ryður sér þar braut og verður
mikils metinn tónlistarmaður úti í Skotlandi og var slíkt þó ekki
heiglum hent. Ekki verður annað séð en höfundur bókarinnar
hafi unnið verk sitt af mestu prýði og leitað til og hagnýtt þær
heimildir, sem fiamast voru fáanlegar, en vitanlega er margt nú
horfið, sem gagn hefði verið að vita og fengizt hefði ef fyrr hefði
verið að unnið. Jafnframt sögu Sveinbjarnar kynnumst vér furðu-
vel ýmsu úr bæjarlífi Reykjavíkur á æskuárum hans. Eg átti því
láni að fagna, að kynnast Sveinbirni Sveinbjörnssyni lítilsháttar
síðustu æviár hans. Við lestur bókarinnar rifjuðust þau kynni
upp og um leið mynd hins elskulega gamalmennis, siðfágaðs en
um leið ofurlítið barnalegs, hvort sem það hefir verið ellin, sem
þar var að verki eða eðli hans sjálfs. Sú mynd verður mér hug-
stæð og mér finnst bókarhöfundur hafa náð henni furðuvel. Bók-
in er vönduð að frágangi, og skemmtileg aflestrar ómúsíkfróðum
mönnum, hvað þá hinum.
Pétur Aðalsteinsson: Bóndinn og landið. Akureyri 1969,
Bókaforlag Odds Bjömssonar.
Eins og nafnið bendir til, eru ljóð þessi óður til sveitarinnar
og sveitalífsins. Höfundur hefir gott vald á efni og rími, og yrkir
á hefðbundinn hátt og fer það vel úr hendi. Hann bregður upp
möigum gamalkunnum myndum úr sveitalífinu vel gerðum en
ekki sérlega nýstárlegum. Þó eru sum kvæðanna í fremri röð
íslenzkra ljóða t. d. kvæðið Bernska sveitadrengs. En lýti á mörg-
um kvæðum bókarinnar er barlómur sá, sem þar kemur fram
fyrir hönd bændanna, rétt eins og það væri rímuð framboðsræða
í sveitakjördæmi. Ef höf. hefði sneitt hjá því skeri, hefði hann
gefið lesendunum góða bók.
St. Std.
114 Heima er bezt