Heima er bezt - 01.08.1974, Síða 27

Ef til vill getur þetta kvæði m. a. rennt stoðum undir
þá skoðun, sem ég minntist á hér að ofan, að hætta sé á
að inntak eða meining ljóðs hverfi við söng. Við skynj-
um að skáldið er ekki bara að tala um svanina, þessa
fallegu fugla loftsins, heldur stendur berum orðum
hvað þeir tákna: „Vér erum þíns sakleysis svanir“. Hér
leiðir skáldið hugann að hinum sakleysislega hreinleika
sem alltaf býr í hverri barnssál, yfirhöfuð æskunni, áð-
ur en olnbogaskot lífsins breyta henni. Nokkurs virði
sé að höndla aftur þennan barnslega hreinleika til mann-
legra samskipta, og spurningin er sú hvort endurómur-
inn af þeim söng nægi til að geta höndlað hann: „En,
svanir, kemst ég þá til yðar / ef ómurinn vísar mér
leið?“ Skáldið svarar þessu ekki. — En stundum er sagt
að hrein og heit ósk rætist.
En því ekki lesa og skynja ljóð og síðan að syngja
það með fallegu lagi? Listrænastur verður sá söngur
þegar söngvarinn skilur til fulls ljóðið sem hann syngur.
Þar skilur oft á milli tveggja ágætra radda.
Ég minntist á hann Jónas Helgason, sem gerði fleira
en stjórna kór og útbreiða falleg sönglög við ljóð Stein-
gríms. Hann samdi a. m. k. þrjú lög sjálfur við kvæði
skáldsins. Helgi bróðir Jónasar var líka mikill músík-
maður og hann var sínu iðnari við að fclla tóna að
kvæðum Steingríms, því hann samdi a. m. k. tíu lög við
kvæði hans. Á því er enginn vafi að þeir bræður, Jónas
og Helgi, hafa unnið þarft og göfugt verk á sviði söng-
mála sem sannarlega er þess virði að á það sé minnst.
Næsta kvæði er enn eftir Steingrím og nú er það sjálf
drottningin í ríki lista sem er prísuð, sönglistin. Helgi
Helgason og vesturíslendingurinn Steingrímur K. Hall
hafa báðir samið lög við þetta Ijóð.
SÖNGLISTIN
Svíf þú nú sæta, söngsins englamál,
angrið að bæta yfir mína sál!
tónaregn þitt, táramjúkt
titri nið’r á hjartað sjúkt,
eins og dala
daggir svala
þyrstri rós í þurrk.
Indæl sem kliður ástafugls við hnd,
rammefld sem niður reginhafs í vind,
óma, sönglist, unaðsrík,
önd mín hrifin, svani lík,
blítt í draumi
berst með straumi
út á hljóms þíns haf.
Mér hefur verið sönn ánægja að verða við óskum
um að birta ofannefnd ljóð Steingríms Thorsteinssonar
sem um hefur verið sagt að eigi flest söngljóð á íslandi.
Öll eru ljóð þessi gamlir kunningjar þeirra sem söngla
fyrir sjálfa sig í einrúmi eða syngja í margmenni og
holl til upprifjunar, ekki síst á þjóðhátíðarári. Ég minn-
ist orða Arnórs Sigurjónssonar, sem hann skrifaði fyrir
46 árum í Hörpu, úrval íslenskra söngljóða. Amór er
að reifa þá hugmynd sína að byrja kennslustund með
söng og segir: „Ekki vil ég að þessi hugmynd mín að
tengja sönginn sem fastast kennslu í sögu þjóðarinnar
og bókmenntum verði þannig skilin að ég vilji nota
sönginn til að örva skrumgjarna ættjarðarást. Mér er
það vel ljóst að ættjarðarástin á að vera loginn helgi
sem við geymum við barm okkar, en ekki kyndill sem
við veifum yfir höfðinu. En söngurinn á að hjálpa okk-
ur til að skilja með hjartanu þjóðlíf okkar sem Ufandi
líf, og fegurð og líf náttúrunnar umhverfis okkur.“ —
Þetta er kjarni málsins.
Vesturíslendingar flykktust hingað í heimsókn til að
leggja áherslu á hug sinn til gamla landsins á þessu þjóð-
hátíðarári. Ég hef aldrei dregið í efa vinsemd þeirra og
ræktarvott sem þeir hafa margoft sýnt við ótal tæki-
færi, stundum þegar mest lá við eins og við stofnun
Eimskipafélags lslands. Og eins og fyrri daginn er það í
Ijóði, sem hugarþeli þessa fólks er best lýst, — fólks, sem
af illri nauðsyn yfirgaf þetta land, vegna óáranar í ár-
ferði og stjórnsýslu. Hér á ég við hið kunna kvæði
Stephans G. Þótt þú langförull legðir (Úr íslendinga-
dags ræðu). Til marks um það hvað þetta er ramm-
íslenskt kvæði má minnast orða séra Matthíasar Joch-
umssonar þegar hann var beðinn að þýða þetta kvæði á
erlenda tungu vegna sönglagaútgáfu (Kaldalóns) sem
efnislega voru á þessa leið: Þetta kvæði er óþýðanlegt,
hvernig í ósköpunum á að koma orðum að því á erlendu
máli svo útlendingur skilji ljóðlínur sem þessar:
Fjarst í eilífðar útsæ
vakir eylendan þín:
Nóttlaus voraldar veröld
þar sem viðsýnið skín.
— þetta getur enginn skilið hvernig sem orðum er hag-
að nema íslendingurinn sem alinn er upp við þess konar
undur.
Fjórir hafa samið lög við þetta ljóð: Sigfús Einarsson,
Jón Laxdal, Jón Friðleifsson og Sigvaldi S. Kaldalóns,
en hans lag mun kunnast og oftast sungið.
ÞÓTT ÞÚ LANGFÖRULL LEGÐIR
(Úr Islendingadags ræðu)
Þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalandsmót,
frænka eldfjalls og íshafs,
sifji árfoss og hvers!
dóttir langholts og lyngmós,
sonur landvers og skers!
Heima er bezt 291