Heima er bezt - 01.10.1976, Blaðsíða 2

Haustblíðan heldur áfram. Um norðaustanvert landið
höfum vér notið, elcki einungis óvenjulega milds sumars
heldur einnig frábærrar haustveðráttu. En allt um það
heyrðum vér þó og sáum að vetur væri í nánd, þegar í
bvrjun september. Ekki voru þó vetrarmerkin þau, að
í garð gengi ótíð og illviðri. Hér nyrðra brosti haust-
sólin hlv og mild, og ljúfir vindar léku um vanga, og í
rigningarsveitunum tók að stytta upp, en vetrarmerkin
leyndu sér þó ekki, en þeir fyrirboðar voru ekki nátt-
úrunnar, heldur smíðaðir af ráðamönnum þjóðarinnar,
og birtust í því, að um land alLt var boðað, að skólar
skyldu hefjast í byrjun september. A mildum og Ijúf-
um septemberdögum var börnum og unglingum srnal-
að eins og búfé af afréttum og þau keyrð inn í þrönga
dilka skólastofanna, að vísu ekki til slátrunar eins og
lömbin á haustin heldur til þess að menntast. Við sem
komin erum til ára okkar megum muna tvenna tímana
jafnt í þessum efnum sem öðrum. Eftir að fræðsluskvlda
barna var lögboðin, þótti átta vikna kennsla á vetri í
4—5 ár nægja til að búa börnin út í lífið, a.m.k. um sveit-
ir landsins. Og þetta veganesti reyndist furðudrjúgt
mörgum manninum, sem kunni með það að fara og
drvgja í nestismalnum með reynslu, sjálfsnámi og at-
hugun. En nú þykja 9 mánuðir eða meira nauðsynlegir,
og það ekki í 4—5 ár heldur 10—11. Enginn skilji samt
orð mín svo, að ég vildi hverfa aftur til gamla tímans
þótt margt ætti hann gott í fórum sínum. Og í rauninni
held ég þeir séu fáir, sem í alvöru óska að hverfa til
hins gamla, enda þótt margt fari úrskeiðis í þjóðfélagi
voru, og það sé ljóst, að þeir, sem umbæturnar hafa
skapað, hafi flýtt sér um of á mörgum sviðum og verið
um of hirðulausir um að halda í það, sem gott var í hinni
gömlu þjóðmenningu og þjóðarvenjum, varpað því öllu
fyrir róða, en verið furðu gleypigjarnir á nýjungar og
stefnur, sem oss hafa borist utan úr heimi. Eitt af mörgu,
sem þar kemur til er einmitt lenging skólatímans. Eng-
um dylst, að fyrrum var skólaskvldan of stutt, en er-
um vér ekki komin út í öfgarnar á hinum endanum með
það fyrirkomulag, sem nú er lögboðið, bæði um skóla-
tíma skyldustigsins og annarra skóla, sem frjálsir eru.
Það er vissulega erfitt að taka til einstaka þætti þjóð-
lífsins og segja að þar hafi breytingar orðið meiri en á
öðrum sviðum nú á þessari öld, enda ætla ég mér ekki
þá dul. En jafnvíst er hitt, að í öllu skólakerfi og skóla-
venjum hafa orðið þær breytingar, sem oss hefði ekki
dreymt á fyrsta fjórðungi aldarinnar, og vildi ég hér
drepa á fátt eitt af því, sem nú er að verða drottnandi
og bundið af lögum og reglugerðum, sömdum af alls
konar fræðingum og rannsóknadeildum. Ekki dreg ég
í efa góða menntun þeirra, sem að þessu standa, né held-
ur vilja til að gera eitthvað, sem þeir telja gott, og þeim
hefir kennt verið úti í löndum. En sá er ljóður á, að
áður en þeir hafa tekið til við að umskapa allt hér heima,
hefir þá marga skort reynslu og skilning á því hvað best
hentaði hér, og hver munur væri á því og úti í þeim
löndum, sem veittu þeim skólamenntun. Af þessum sök-
um hefir margt af hinum nýju ráðstöfunum verið snot-
ur stofusmíði, sem líkja mætti við haglega gerðan smíð-
isgrip, sem gleddi augað, en væri því miður lítt nýtur
við daglega önn eða notkun.
Allt frá því fast skólastarf varð til hér á landi, hefir
það verið föst venja, að skólatíminn væri sem mest
tengdur vetrarmisserinu. Var það að vísu skapað af at-
vinnuvenjum og bjargræðisöflun þjóðarinnar, sem var
um sumartímann, eins, og raunar enn, ekki aðeins um
sveitir landsins, heldur að verulegu leyti einnig í þétt-
býlinu. Allt um iðnvæðingu eru enn fjölmörg störf,
sem vart verða unnin nema um sumartímann. Skólatím-
inn var allt fram undir síðustu áratugi frá októberbyrj-
un og fram í maímánuð eða maílok. Og lengi vel var
Latínuskólinn, síðar Menntaskólinn í Reykjavík eini
skóli landsins, sem stóð fram í júnímánuð, eða jafnvel
til júníloka.
Hvergi í nágrannalöndum vorum og jafnvel hvergi
í hinum menntaða heimi var skólatími svo stuttur sem
hér. \,Tar það ef til vill hið eina, sem vér Iögðum til um
skólafyrirkomulag, sem allir hefðu mátt öfunda oss af,
ef þeir hefðu þekkt til þess. En hið langa sumarlevfi var
ekki aðeins til vegna atvinnuveganna, heldur var það
einnig nauðsyn námsmannanna sjálfra, svo að þeir gætu
aflað sér með vinnu sinni nauðsynlegs fjár til að stand-
ast skólakostnaðinn. Með þeim hætti voru þeir stöð-
ugt í lífrænu sambandi við fólkið og störfin í landinu,
allt frá barnsaldri, að krakkarnir tóku þátt í hinum dag-
legu störfum eftir getu sinni, og fram á háskólaár, er
stúdentarnir stunduðu almenna vinnu til sjávar eða
sveita, eftir því sem hún bauðst.
Ekki varð það séð, að íslenskir stúdentar eða aðrir
námsmenn, sem stunduðu nám erlendis, stæðu að baki
erlendum námsfélögum, sem lengri höfðu skólasetuna
að baki. Það var því augljóst að unnt var að ná sæmileg-
um árangri með hinu gamla fyrirkomulagi. Ekki var
326 Heima er bezt