Heima er bezt - 01.11.1984, Blaðsíða 8

mannverur. Stemmir það nokkuð við gamlar íslenzkar
hugmyndir, sem segir huldufólkið vera „sálarlaust“.
Hann getur þess einnig, að sumir náttúruandar gangist
upp við lof eða dýrkun, og geti þá vikið góðu að mönnum í
staðinn. Þannig má skýra þá dýrkun álfa og annarra land-
vætta sem lengst af hefur viðgengist og enn eimir eftir af,
jafnvel hér á landi.
Kenningin um sjónhverfingar náttúruandanna skaut
djúpum rótum í kristninni á miðöldum, sem útfærði hana
á þann hátt, að þarna væru að verki illir andar, púkar eða
jafnvel fjaldinn sjálfur. Eru þess ýmis dæmi hér á landi, að
kirkjan leit huldufólkstrúna illu auga, eins og rit þeirra Páls
í Selárdal og Guðmundar Einarssonar á Staðarstað sýna.
(Character bestiae, 1674, og Hugrás). Gæti það verið skýr-
ing þess hve lítið fer fyrir álfasögum í miðaldabókmenntum
vorum, og virðist Jón Guðmundsson lærði (1574-1658)
hafa orðið einna fyrstur til að rjúfa það bann sem kirkjan
hafði sveipað álfatrúna.
LOKAORÐ
Við höfum nú séð að ekki eru allir á einu máli varðandi
huldufólk og tilveru þess, og þó einkum hvað snertir skýr-
ingar á fyrirbærinu.
% Nýalssinnar telja sig standa á grunni náttúrufræðilegrar
þekkingar í skýringum sínum, og eyða oft miklu rúmi í
eðlisfræðilegar eða stjörnufræðilegar útlistanir, en gera þó
jafnframt ráð fyrir „lífgeislum“, sem hafa mér vitanlega
ekki verið staðfestir af vísindum. Ingvar segist telja það
„nær óhugsandi“ frá náttúrufræðilegu sjónarmiði „að
huldufólk lifi í klettum og hólum og að það stundi ýmiss
konar búsýslu mitt á meðal okkar mannanna.“
Auðvitað er það rétt hjá honum, að miðað við núverandi
þekkingu í náttúrufræðum, er þetta óhugsandi. En þá má
aftur spyrja; Hvað nær núverandi þekking okkar langt?,
eða hve mikill hluti af heiminum og lögmálum hans er enn
lítt eða ekki þekktur? Þeir sem lengst hafa komist í könnun
efnisheimsins varast yfirleitt fullyrðingar um þessi efni, slá
sjaldan neinu föstu en útiloka heldur ekki neinar hug-
myndir. Fyrsta boðorð vísindanna er að hafa það heldur er
sannara reynist, jafnvel þótt ágætum skýringum verði að
kasta í glatkistuna.
Ekki sé ég heldur, að það sé neitt sennilegra frá náttúru-
fræðilegu sjónarmiði, að fólk á öðrum hnöttum geti „lík-
amnast“ hér á jörð, eins og Ingvar virðist gera ráð fyrir,
heldur en að fólk búi inni í klettum.
Skýringar Nýalssinna, eru vissulega allrar athygli verðar
og virðast stemma vel við mörg fyrirbæri af þessu tagi, þó
frá því séu margar undantekningar. Þær geta því ekki talist
algildar og byggjast ekki heldur á viðurkenndum náttúru-
lögmálum, er vísindin þekkja.
,,Karlinn“ og ,,Kerlingin“ innarlega í Fnjóskadal, nœrri Reykja-
seli, eru keimlík þeim klettum, sem nefndir eru ,,álfakirkjur“.
Mynd: ÓHT.
• Kenning dulspekinga, sem hér var reynt að lýsa, er
yfirgripsmeiri og virðist fljótt á litið geta rúmað eða skýrt
öll svokölluð dulræn fyrirbæri, þar á meðal huldufólkið og
hinarýmsu gerðir af álfum, dvergum o.s.frv. Hún gerir ekki
neina kröfu til að vera í samræmi við hina þekktu heims-
mynd nútíma vísinda, og er það bæði kostur og galli, eftir
því hvernig á málin er litið. Rótgrónum „efnishyggju-
mönnum“ kann að finnast slíkar skýringar næsta haldlitlar,
en þeim sem nálgast viðfangsefnið með opnum huga,
óbundnir af þeim skoðunum, sem okkur nútímafólki hafa
verið innrættar, getur hún orðið nothæft leiðarhnoða.
• í rauninni hafa þessar tvær kenningar eða skýringartil-
raunar þó vissa sameiginlega drætti, sem sé þá, að báðar
gera þœr ráð fyrir að huldufólks fyrirbcerin byggist á innsýn í
aðra heima, þar sem lifað er mannlífi ekki ósvipuðu okkar
eigin lífi og starfað á svipaðan hátt. Hvort þessi „annar
heirnur" er á öðrum hnetti í hinum þekkta alheimi
störnufræðinnar, og hlítir þekktum eðlislögmálum, (eins og
Nýalssinnar segja,) eða hann er hér allt í kringum okkur og
tilheyrir óþekktum eðlislögmálum, skiptir máske ekki
neinu höfuðmáli, þegar allt kemur til alls.
• Að lokum vil ég láta þá ósk í ljósi, að fleiri leggi orð í
belg í þeirri umræðu, um huldufólk og önnur dulræn fyr-
irbæri, sem farin er af stað í HEB. Einkum væri akkur í því
að fá pistla frá þeim sem einhverja eigin reynslu hafa í
þessu efni, og hafa jafnframt reynt að skýra þau fyrir sér á
einhvern hátt.
Helztu heimildir:
Eiríkur Sigurðsson: Skyggna konan I. Reykjavík 1960.
Hafsteinn Björnsson: Sögur úr safni Hafsteins miðils. Hafn-
arf. 1972.
Ingvar Agnarsson: Huldufólkið og bústaðir þess, I-II. HEB,
34(6-7): 209-213. 1984.
Kristmann Guðmundsson: ísold hin svarta. Saga skálds. Rvík
1959.
Leadbeater, C.W.: Æðri heimar I. Geðheimar. Þýtt hefur
Sig. Kristófer Pétursson. 2. útgáfa., 1975.
Lýður Björnsson: Kennimark Kölska. Rvík 1976.
Þjóðsögur Jóns Árnasonar, 3. útg., Rvík. 1961.
Þorbjörn Ásgeirsson: Blikið. HEB, 34(5): 154-156. 1984.
328 Heima er bezt