Heima er bezt - 01.11.1984, Qupperneq 13

Tákn í
skj aldarmerkj um
Það væri fræðandi að segja frá fleiri
myndum í írskum skjaldarmerkjum,
en það verður að bíða betri tíma. Þau
algengustu skulu þó talin hér upp:
Hönd, ljón (sem tengist þriðja
mánuði keltneska tunglársins),
lilja (blóm Ijóssins), villigöltur
(mjög einkennandi keltneskt
tákn enda var svínakjöt talin
fæða fallinna hetja og keltneskra
guða), hjartardýr, sverð, mjó-
hundur, sól og máni, smáralauf,
kornknippi, kross, örn, hoggcrm-
ur, gammljón (eða ljóngammur),
hafmeyja, lax og harpa.
Nokkur ofantalinna atriða koma
við sögu menningar og bókmennta
íslendinga. Hér á eftir verður stuttlega
sagt frá tveimur.
Hönd: Það hefur verið sagt að
menningin hafi hafist, þegar maður-
Teiknimyndasögurnar af Ástríki byggjast
á margháttuðum fróðleik. Eitt þeirra at-
riða er trjáadýrkunin. Myndin sýnir
seiðkarlinn Sjóðrík, sem hagnýtir sérbæði
eik og mistiltein.
(Birt með leyfi Fjölvaútgáfunnar).
inn byrjaði að nota hendurnar. Á
drúídatímum á írlandi var hin opna
hönd notuð sem eins konar lyklaborð
með stöfunum í trjáastafrófinu:
Fingurgómur þumals var B, vísi-
fingurs L, löngutangar F, baugfingurs
S og litlafingurs N.
Sérhljóðarnir voru við fingurrætur,
í sömu röð og hér á undan: A, O, U, E
og I. Orðasambönd eins og „fram í
fingurgómana“ og jafnvel „að hafa
eitthvað á takteinum“ og„fetta fingur
út í eitthvað“ minna á hina fornu írsku
aðferð við að tjá sig með fornu
fingramál. Slíkt mál var nefnt ogham
(sýnt með mislöngum strikum á
brúnum steina). Það var notað í
margar aldir áður en latneska stafróf-
ið barst til Bretlandseyja. Fingurstaf-
imir BLN koma fyrir í nefni keltneska
sólguðsins BeLiNusar. Mönnum hef-
ur því komið í hug að tengsl hafi verið
á milli tákns hinnar opnu handar og
sólarinnar.
Hin opna hönd er mjög gamalt og
útbreitt tákn. Á Indlandi var gullin
hönd tákn athafna og erfiðis og hins
frjómagnandi máttar sólarinnar. Á
dögum frumkristni í Evrópu var opin
hægri hönd tákn Guðs. Á einum
hinna háu, keltnesku steinkrossa er
falleg mynd af hönd innan í hring.
Lófi og sundurglenntir fingur hafa
vel getað minnt fornmenn á sólina og
geisla hennar. í Mexico var það siður
sóldýrkenda að dýfa hendinni í rauð-
an lit og þrýsta henni síðan á veggi
hofanna. Rauð hönd er t.d. í skjald-
armerki írsks konungs, Odonis O’N-
eill, sem ríkti 1344-1364. Þessi kóngur
er líklega afkomandi Nialls (Njáls)
Irlandskonungs sem féll í bardaga við
norræna víkinga árið 919.
C\
Sjóðríkur seiðkarl er gamall þulur, sem situr löngum yfir
mannaetupottinum sínum og bruggar margan seyð. Annars
er hann oft ó ferli upp í eikartrjdm að höggva mistiltein.
Frægasta uppskrift hans er kjarnadrykkurinn, leynivopn
Gaulverjabæjarmanna.
Villigeltir við tré.
Villigöltur: Villigöltur er eitt
dæmigerðasta keltneska táknið.
Dýrkun svína var ákaflega útbreidd
eins og glöggt kemur fram af örnefn-
um. Á gelisku var villigöltur torc.
(Orðið torc er annars notað um
margsnúna hálsgjörð Kelta sem oft var
úr gulli). í írskri goðafræði segir að
dánar hetjur seðji sig á svínakjöti í
Öðrum heimi (vorri Valhöll). Þar er
stóripottur Dagda, sem var æðstur
guða kelta. í pottinum er jafnan nægt
magn svínakjöts, sama hvað mikið af
er tekið. Það má því segja að goða-
fræðilega hafi svínakjöt verið fæða
hinna keltnesku guða.
í orustum báru keltneskir stríðs-
menn litlar eftirmyndir af villigöltum
sem einskonar verndargripi. Myndir
af villigöltum sjást á gömlum skjöld-
um. Ein skýringin á því hve villigölt-
urinn er gamalt tákn er sú, að forn-
menn hafi sett broddana á hálsi galt-
arins í samband við geisla sólarinnar.
Þá má benda á að til er mynd af Díönu
á baki villigaltar. Díana (Artemis í
goðafræði Grikkja) er vel þekkt í
goðafræðinni sem veiðigyðja.
Heimaerbezt 333