Æskan - 01.05.1974, Blaðsíða 95

HEIMKYNNI DÝRANNA
LeSurblökurnar eru útbreiddar svo a3
se3ja um alla jörðina. Aðeins í hinum
nyrztu löndum jarðar eða þeim, sem (
kuldabeltunum iiggja, finnast þær ekki.
Á Norðurlöndum — að íslandi undan-
teknu — eru þær, en þó mjög fáar teg-
undir og ná einnig litlum þroska. Eftir
Því sem sunnar dregur og nær hitabelt-
inu vex fjölbreytni tegundanna. I heitu
löndunum er svo ótölulegur grúi þeirra,
að þegar þær fljúga út úr fylgsnum sín-
Urn, er kvölda tekur, verður allt krökkt
af þessum ósjálegu, flögrandi dýrum.
Það tjáir ekki að halda því fram, að
leðurblökurnar séu yndislegar verur. Út-
'it þeirra eitt vekur sérstakan óhugnað,
°9 þar við bætist svo sá lifnaðarmáti
Þeirra að vera mest á ferli í myrkri næt-
Ufinnar. Meðan bjart er liggja þær í
fylgsnum sínum og fara fyrst á stjá,
Þegar sól er sezt. Köldustu mánuði árs-
ins liggja þær í dái. Fyrr á tímum þótti
mönnum eitthvað dularfullt og óhugn-
aðarblandið við allt atferli þessara dýra.
Leðurblökur
Löndin, sem lituð eru svört, eru heim-
kynni ieðurblökunnar.
Einkum voru það þó hinar stærri teg-
undir. Flestar eru þó tegundirnar al-
gjörlega meinlaus dýr, en því er ekki að
neita, að einstöku tegundir sjúga blóð
úr bæði mönnum og dýrum, ef færi gefst.
Spánverjinn Azara segir frá því, að slík-
ar leðurblökur bíti sig t. d. fastar i
kambinn á hænsnum meðan þau sofa
og sjúgi úr þeim blóðið, og verði það
hænsnanna bani. Þannig ráðist þær
einnig á hesta, múldýr, asna og naut-
gripi. Sjálfur segist Azara oftar en einu
sinni hafa orðið fyrir biti þeirra án þess
að kæmi að sök. Hið sama hefur einnig
komið fyrir aðra náttúrufræðinga.
Fyrir mörgum árum kom það fyrir á
bæ einum austur í Skaftafellssýslu, að
leðurblaka fannst þar úti i kálgarði. Var
hún aðframkomin og nær dauða en lífi,
er hún fannst. Var álitið, að hún hefði
borizt hingað til lands með skipi. Eigi
vita menn dæmi til, að hér hafi leður-
blaka fundizt fyrr.
4
norður á bóginn til strandhéraðanna
°9 halda mörg hver áfram yfir Miðjarð-
arhafið og norður eftir Evrópu; sum ár i
stórum flokkum. Koma þau oft til suð-
vesturstrandar Englands snemma í júnf.
A Bretlandseyjum verpa fiðrildin, og
kemur fram ný kynslóð í júlilok og fram
1 ágúst. Úr þvf geta þau borizt hingað
með hagstæðum vindi. Sjaldan mun
Þaustkynslóðin verpa á Bretlandseyjum,
en sum fiðrildanna fljúga suður á ieið
tyrir vetur. Af 68 brezkum fiðrildateg-
Undum eru að minnsta kosti 17 regluleg
farfiðrildi. Fljúga sum yfir Ermarsund
°9 langt suður á bóginn. Þau fljúga
beina stefnu og virðast rata engu síður
en farfuglar. Ná sum 6—8 km hraða á
klukkustund.
Hús í smíðum varð á leið fiðrilda-
Þokks. Flaug flokkurinn inn um rúðu-
lausa gluggana, þvert gegnum húsið og
ut hinum megin, án þess að breyta
stefnu. Verði tré á vegi fiðrilda þessara,
haekka þau flugið og fljúga yfir tróð
tremur en breyta stefnu. Fiðrildin geta
tiogið móti talsverðri golu, en sterkir
vindar geta vitanlega hrakið þau af
leið.
Ekki vita menn, hvernig fiðrildin rata
um; hefur margs verið getið til eins og
um ratvísi farfuglanna. En ferðir fiðrild-
anna eru mjög óreglubundnar, þannig
að sum ár ferðast þau í stórum skörum,
en önnur ár sjást þau varla í norðlægum
löndum.
Þistilfiðrildin lifa mjög á þistlum á
norðursióðum og eru þar skaðlaus, en f
suðlægum löndum eru þau meindýr á
sumum nytjajurtum, þ. e. lirfurnar. [
heitum löndum lifa fjölmörg farfiðrildi.
Ferðast þau stundum þúsundum eða
milljónum saman, og er mergðinni likt
við lauffall skógar í hauststormi. Stend-
ur fiðrildastraumurinn jafnvel dögum
saman. Fiðrildaflokkar setjast alloft
skyndilega á skip langt úti á hafi —
stundum ein tegund, en stundum fleiri
saman. — Á Indlandi leita stórir hópar
fiðrilda upp f undirhlíðar Himalajafjalla,
þegar miklir hitar ganga, en fljúga nið-
ur á láglendi aftur, þegar kólnar í veðri.
Meðal þeirra er stóra, hvíta kálfiðrildið,
sem einnig ferðast um Evrópu og nagar
kál til skemmda. Hefur það sézt hér á
landi. Dökkir dílar eru á stórum, hvft-
um vængjunum.
Fljúga hvitu fiðrildin
fyrir utan glugga.
Þarna siglir einhver inn
ofurlítil dugga
segir í aikunnri vísu. Fiðrildin koma sum
hver af hafi eins og skipin. En skáldið
mun hafa kveðið um silfurgráa, litla
grasfiðrildið, sem er eitthvert algengasta
fiðrildi á íslandi og flögrar mikið um
f góðviðri og mollu.
Grasmaðkurinn er aftur á móti lirfa
grasfiðrildisins, sem er mun stærra og
dekkra. Það, sem kallaðar voru sóttar-
flugur fyrr á öldum, hafa sennilega ver-
ið skrautleg, erlend fiðrildi, t. d. þistil-
fiðrildi.
93