Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1926, Blaðsíða 52

130
Þorkell Jóhannesson:
IÐUNN
því efni. Eins og aðrir framgjarnir höfundar, er ætla
sér sjálfum hinn hæsta hlut, hefir Hamsun kynt sér
allar markverðar hugsanastefnur sinnar aldar og lært
sitt hvað af því, en án þess þó að láta nokkra þeirra
ganga sér of mjög í augu. Sjálfur of frumlegur, gæddur
of ríku brjóstviti og reynsluþekking á lífinu, sem er
auðugra öllum hugsunarstefnum og ekkert form rúmar,
til þess að gerast málpípa einhverrar einstrengdrar
heimspekiskoðunar. Listamaður fyrst og fremst — lif-
andi sál fyrst og fremst —: Of mikill listamaður fyrir
raunsæisstefnuna, of lifandi til þess að sökkva sér niður
í rómantík eða formsdýrkun listarstefnunnar (artismans).
Og er því raunar ekki svo farið um öll sönn mikilmenni
í heimi andans. Hverskonar »isti« mundi Shakespeare
vera eða Goethe, Browning eða Ibsen auk heldur, svo
fá nöfn sé nefnd. Það er alls engin tilviljun, að »Til-
gangs«skáldmentirnar eru fóstur ófrjóasta skoðunarhátts
vestrænnar menningar á lífinu og sannindum þess:
raunsæisstefnunnar — realismans. »Tendens« í þeirri
veru er eins fjarlægur Hamsun og mest má vera. Lífið
sjálft er hans heilaga fyrirmynd og óþrotlega viðfangs-
efni. Og einmitt þetta seíur svip á bækur hans: frá-
sagnarhátt, mál og stíl. Það er eftirtektavert um ýmsar
bækur Hamsuns, að á þeim sér varla nokkuð, sem
kalla megi handbragð eða snið, ekkert er sýni beyglur
vegna baráttu við efni eða erfiðleika um form. Rit hans
mega yfirleitt kallast frægt dæmi þess, hvernig skáld-
verk vaxa — spretta eins og gróður moldarinnar. Þau
eru lifandi heild um leið og þau eru þáttur annarar
stærri heildar: lífsins sjálfs — eins og tréð er lifandi
heild út af fyrir sig, og þó stendur það í moldinni djúp-
um rótum og verður ekki greint frá henni —: ávöxtur
og hluti hinnar miklu móður jarðarinnar.