Kirkjuritið - 01.12.1942, Blaðsíða 44

Þorst. Björnsson:
Nóv.-Des.
346
minsta kosti, nokkur missir. Nú eru allir álfhólar og hulduklettar
komnir í eyði. „Flúinn er dvergur, dáin hamratröll". Hin lágvaxna,
skrítna þjóð grefur ekki lengur gull fyrir fátækan lýð né veitir
l'.onum haganlega gerða smíðisgripi. Og hvort skyldu margir
njóta tröllatrygðar nú orðið? Þessi heimur frjórrar ímyndunar
hefir nú þokað fyrir morgunbirtu vísindalegrar þekkingar.
I rökkursölum þessarar hlutbundnu veraldar, þar sem góðar
dísir og Ijósálfar á'ttu ríkjum að ráða, fær nú enginn kengboginn
erfiðismaður að rétta úr baki sínu framar. Ætli ekki fleirum
en mér finnist hálft í hvoru fyrir því, að þessi dularheimur
skuli vera horfinn, er hafði að geyma svo margt! barnslegt, skrítið
og æfintýralegt. Og við frásagnir þaðan hefir þjóð vor líka unað
sér margt skammdegiskvöld. Hún hefir búið sumar þeirra tignar-
klæðum þess máls, sem reynzt hefir henni „hjartaskjól, þegar
burt var sólin“. Þær sögur munu því tæplega fyrnast, meðan
tungan er við lýði, þótt sá jarðvegur, er þær eitt sinn spruttu úr.
kunni að vera fokinn burt í gusti nýrrar þekkingar og vísinda.
Fjarri er það mér að vilja nokkuð sakafst um það við þau. í
raun og veru ættum vér ekki að þurfa að búa oss til kynjamyndir
til uppbótar veruleikanum nú á dögum. Hann hefir vissulega
miklu meira að bjóða oss en feður vorir áttu kost á. Og þökk sé
vísindum og tækni fyrir það. Nú þarf aldrei framar nein falleg
húsfreyja að fá skessu til að vefa fyrir sig vaðmál né nokkur
maður að leita til dverga um smíði góðra gripa. Nú hafa menn eða
eiga kost á miklu stórvirkari tækjum en tröllum til að létta sér.
vinnu. Véltækni nútímans tekur í raunveruleika langt fram allri
dvergasmíð ímyndunar liðins tíma. Allvel megum vér því una vor-
um hag, hvað þetta snertir. En það, sem ég vildi taka fram í þessu
sambandi og leggja á ríka áherzlu, er þetta: Vörumst að verða
vélræn hið innra með oss. Þjóðsagnavættirnar urðu stundum frek-
ar í launakröfum sinum, er þær gengu í vist hjá fólki. Heimtuðu
þær jafnvel húsbóndann sjálfan eða sál hans í'kaup. Og þær tóku
sitt kaup, ef sá, er við þær átti, var ekki nógu kunnáttusamur eða
mikill Guðs maður. Gæti ekki eitthvað svipað gerst, ef þess er ei
gætt að nota rétt þann mikla kraft, sem véltæknin hefir upp á
að bjóða.
Ef vér missum að fullu sjónar á því siðalögmáli og þeim sann-
indum, er margar þessar sögur búa yfir, höfum vér að vissu leyti
beðið tjón á sálinni. I þeim er nefnilega snar þáttur þess, sem kall-
að er þjóðarsál. Enda hefir þjóðin, að minsta kosti á sínum tíma,
fundið, að þar er falinn „langra kvelda jólaeldur“.
En þótt þetta kunni nú að vera gleymt og grafið í hugum flestra
nema eldgamalla manna og grúskara, er þó enn til ein nótt, er