Nýjar kvöldvökur - 01.04.1956, Blaðsíða 20

52
TYRKIR OG UNGVERJAR
N.Kv.
sögn manna að hann hafi drukknað, en aðr-
ir segja að hann hafi drekkt sér. Árið 1529
tók Sóliman mikli Búdapest, höfuðborg
Ungverjalands og síðan var hún í 150 ár
aðsetursstaður tyrkneskra landstjóra. Vest-
asti hluti Ungverjalands komst undir yfir-
ráð Austurríkismanna, en skattlönd Ung-
verja, Transílvanía, Króatía o. s. frv. kom-
ust ásamt meiri hluta Ungverjalands á vald
Tyrkja. Tyrkir náðu einnig yfirráðum yfir
ellu Suður-Rússlandi, norðan Svartahafs.
Tartarafurstinn á Krím varð lénsmaður
Tyrkjasoldáns. Ríkin í Kákasus viður-
kenndu og Tyrkjasoldán, sem drottin sinn
og herra, en reyndar mest að nafninu til.
Á 16. öld lögðu Tyrkir líka undir sig feikna
flæmi í Asíu og Afríku. Sýrland og Egypta-
land, Iraq og Armenía urðu tyrknesk skatt-
lönd. Smáríkin í Arabíu urðu flest að við-
urkenna Tyrkjasoldán sem herra sinn.
Máraríkin í vestanverðri Norður-Afríku í
Lybíu og Atlaslöndum, Trípolis, Barka, Tu-
nis og Algier urðu Tyrkjum skattskyld.
Marokkósoldán var eini þjóðhöfðinginn í
Norður-Afríku, sem var Tyrkjum alveg ó-
háður.
Tyrkjasoldán stjórnaði hinu víðlenda
ríki sínu þannig, að landstjórar fóru með
völd í hinum einstöku skattlöndum en sjálf-
ur sat hann í Konstantínopel. Voru land-
stjórarnir ábyrgir fyrir soldáni, sem var
einvaldur. Margir soldánar Tyrkja voru af-
burðamenn bæði sem stjórnendur, hers-
höfðingjar og rithöfundar. En fjármál rík-
isins voru að mestu í höndum grískra og
armenskra kaupmanna og fjármálamanna.
Einkum höfðu Grikkir þeir, er bjuggu í
Konstantínopel mikil völd, nefndust þeir
Fanaríotar og voru jafnan hinir trúustu
þegnar soldáni sínum. En í Grikklandi
sjálfu og Armeníu var allur þorri manna
fávís bændalýður. Aðeins í borgunum var
menning og auður. Þegar Ameríka fannst
og sjóleiðin til Indlands, drógust heimsvið-
skiptin og heimsverzlunin til landanna við
Atlantshaf og burt frá Miðjarðarhafslönd-
unum. Þetta var til þess að Tyrkjaveldi
dróst aftur úr í atvinnu- og fjármálaþróun,
þó að það hernaðarlega gæti boðið heimin-
um byrginn. Tyrkir reyndu að koma sér
upp öflugum sjóher. Flotar þeirra herjuðu
víða við Miðjarðarhaf, en vorið 1571 voru
þeir gersigraðir af flotum Ítalíu og Spán-
verja í sjóorustunni við Lepanto. Eigi að
síður gerðu tyrkneskir og márneskir sjó-
ræningjar mikinn usla á höfunum. Það voru
márneskir sjóræningjar frá Algier, sem ár-
ið 1627 rændu á íslandi. Af því að íslend-
ingar gerð ekki greinarmun á Tyrkjum og
öðrum Múhameðstrúarmönnum nefndu þeir
þetta sjórán Tyrkjaránið. Geta má þess, að
Algier og Tunis voru fyrstu löndin, sem
lýstu sig laus undan yfirráðum Tyrkja.
Enda höfðu furstarnir þar aðeins verið
skattskyldir Tyrkjasoldáni en aldrei bein-
línis háðir honum. Yfirleitt var stjórn
Tyrkja vel liðin fyrstu aldirnar, einkanlega
í múhameðskum löndum. Tyrkir gerðu ekk-
ert til að eyða tungu eða menningu hinna
egypsku, sýrlenzku, arabisku eða íröqsku
þegna sinna. Skattarnir voru lágir. Sjálf-
stjórn í bæja- og sveitarstjórnarmálum mik-
il. Alþýðan undi þessu vel, yfirstéttin sætti
sig við það. I hinum kristnu löndum á Balk-
anskaga var þessu á nokkurn annan veg
farið. Þegar Tyrkir lögðu þau undir sig var
landeignaaðallinn hin drottnandi stétt. Víð-
ast sviptu Tyrkir þennan landeignaaðal öll-
um eignum og lögðu þær undir soldán sinn
og gæðinga hans. En skattarnir á hinum
kristnu bændum voru fram eftir öllu mjög
lágir. Hinar kristnu þjóðir fengu að halda
sjálfforræði í bæja- og sveitastjórnarmálum
og tungu sinni og trú. í einstaka byggðum