Sjómannadagsblaðið - 01.06.1985, Blaðsíða 14

I febrúar í vetur voru 60 ár liðin
frá Halaveðrinu, en þá fórust rúmlega
sjötíu sjómenn á Islandsmiðum með
togurunum LEIFI HEPPNA og
FIELDMARSHALL ROBERT-
SON og mótorbátnum SÓLVEIGU.
Viðhorf til skipagerða
í byrjun aldar
Sem að framan greinir þá voru í byijun
febrúar, eða dagana 7.-8. febrúar liðin
60 ár frá því að Halaveðrið gekk yfir, en
þá varð mannskæðasta sjóslys á Islands-
miðum, sem vitað er um. í veðrinu fórust
67 togaramenn, þar af 6 Englendingar og
með mótorbátnum Sólveigu fórust sex ís-
lenskirsjómenn út af Stafnesi.
Allmikið hefur verið rætt um þetta slys,
sem í raun og veru skipti sköpum fyrir ís-
lenska togaraútgerð. Fram til þessa höfðu
menn almennt talið að járntogarar gætu
ekki sokkið á rúmsjó, enda höfðu þeir
komist klakklaust frá miklum veðrum.
Þeir togarar sem fórust, höfðu að því er
menn best vissu orðið til með öðru móti.
Þeir höfðu strandað, farist á blindskerj-
um, í ásiglingum, eða vegna bilana, sem
ekki varð við ráðið. Þó skal þess getið að
hér er um hina almennu reglu að ræða,
eða almenn viðhorf til járntogara.
Fólkið trúði blint á þessi skip, sem
höfðu það umfram önnur á Islandsmið-
um, að geta verið að allt árið, og hvernig
sem viðraði. Þetta viðhorf kom líka víða
fram. Sjómannskonur og heimilin voru
öruggari, ef húsbóndinn var á togara, en
til dæmis á mótorbáti á vetrarvertíð, eða á
skútu. Að vísu höfðu orðið slys um
borð í togurum, og þeir höfðu farist, en sú
vissa að þeir þyldu veður, vetrarstorminn
sem æddi um höfin, var þó nokkurs virði.
Og þess ber að geta að á þessari tíð var
skipakostur íslendinga annar en síðar
varð. Mótorbátar voru margir nánast
dekkuð, eða hálfdekkuð áraskip með
mótor og stýrishúsi, ellegar vélvana, eða
vélarlausar skútur, sem oft fórust í storm-
inum. Þá var útgerð opinna skipa að
vetrarlagi enn við lýði.
Mannfórnir voru miklar í þessu veik-
byggða úthaldi, og því skiljanlegt að þjóð-
in fagnaði miklum skipum.
Það væri þó ofsagt ef þessi mikla trú á
sjóhæfni járntogara, hefði einvörðungu
verið bundin þeim. Mótorbátar og skútur
töldust líka til framfara, en þess er þó að
geta að íslenskir sjómenn hafa gegnum
tíðina verið sókndjarfir, svo ekki sé meira
sagt og um það eru mörg dæmi. Til dæmis
hafa togarar fengið töpuð veiðarfæri op-
inna hákarlaskipa upp á Halamiðum, því
hákarlamenn voru þar Iíka að vetrarlagi
og nefndu „Misdýpin“.
Auðvitað var slíkt úthald glæfraspil, en
þeir sem séð liafa hákarlaskipið Ófeig í
byggðasafni Strandamanna og Vestur-
Húnvetninga í Reykjaskóla, sjá þó að
slíku skipi mátti talsvert bjóða, svo ekki sé
meira sagt. En um sókn á Misdýpin, sem
koma undir eftir að fjöllin eru sokkin
gegnir öðru máli, og þá sér í lagi þegar
allra veðra er von. Til miðanna eru
rúmlega 50 sjómílur, eða um 100 km, en
60
árum
Halamið eru, eins og margir vita, tunga
norðvestur af Stiga og Rit við ísafjarðar-
djúp.
„Kröpp lægð nálgast landið“
Halaveðrið gerði viss boð á undan sér.
bæði í lærðri veðurfræði og eins vóru ýms
óveðurstákn á himni. þrátt fyrir annars
gott veður á vestanverðu landinu að
morgni 7. febrúar.
Undir Svörtuloftum og í kantinum við
Öndverðarnes, er til að mynda íslenskur
togari að veiðum í logni. Ungur kyndari,
Andrés Jónsson, frá Hergilsey í Breiða-
firði, síðar yfirvélstjóri í Landhelgisgæsl-
unni, kemur upp á þilfar til að fá sér ferskt
loft. Hann sér inn Breiðaljörð og norður-
yfir; sér að „Blakkt er yfir Barðaströnd en
ljós í Gilsfirði" en með hinu síðarnefnda
er átt við að sólin skín í Gilsfirði.
Auðvitað er þetta ekkert tiltökumál,
það er að segja fyrir flesta menn, en Breið-
firðingurinn veit að nú er verið í svika-
logni. því þjóðfræðin sagði að ekki mætti
róa með þessi tákn á himni yfir sér. Og í
sjálfu sér fannst honum þetta dálítið frá-
leitt, því fjöll stóðu í vatni og gárur frá
skipinu var svotil eina hreyfmgin, nema
hin þunga undiralda, sem aldrei deyr til
fulls undir Svörtu Loptum. Hann tekur
sér góðan tíma og fer síðan upp í brú, en í
þann mund er hann lokar hurðinni, ber
loftskeytamanninn að og hann segir
skipstjóranum að komið sé vitlaust veður
á Halanum og skipin þar séu að hætta að
toga.
Ungi kyndarinn sagði fátt, en varð
hugsað til gamalla úrræða, sem eldri voru
en loftskeytin. Og ekki leið á löngu, fyrren
það byrjaði einnig að hvessa við Snæfells-
nes, og togarinn varð að leita vars og þótti
vel sloppið með það.
Halaveðrið var skollið á.
Arið 1925 var ekki komin á vakt allan
sólarhringinn á Veðurstofu íslands, en
veðurstofustjóri var dr. Þorkell Þorkels-
son, eðlisfræðingur, sem undirbjó stofnun
Veðurstofunnar árið 1919 og var síðan
veðurstofustjóri frá 1920—1946. Um
þetta leyti var þó nútíðarlegt fyrirkomu-
lag á starfi Veðurstofunnar, því skip, sem
höfðu loftskeytatæki og loftskeytamann,
gátu fengið veðurfregnir. Útvarpið var
hinsvegar ekki tekið til starfa, þannig að
örðugra varað koma veðurspám og fregn-
um á framfæri um landið.
Fyrstu árin, áður en útvarp tók til
starfa, 1926 og síðar Ríkisútvarpið 1930,
var örðugt að koma veðurfregnum á
framfæri við almenning. Veðurstofan
fékk öll skeyti gegnum Loftskeytastöðina,
en síðar var ráðinn þangað loftskeyta-
maður til að taka beint á móti veðurskeyt-
um, bæði á morsi og eins gegnum Lands-
símann, en óbreytt ástand var, hvað varð-
aði það að koma veðurfregnum til lands-
manna. Var þetta gert með þeim hætti, að
veðurfregnum var komið fyrir undir gleri
í kassa við símstöðvar í stærri verstöðv-
um. Þangað gátu formenn farið og lesið
spána, og í Reykjavík var þessum sið
haldið í Landssímahúsinu fram undir
1950, að þar mátti lesa nýtt opinbert veð-
ur í glugga.
Veðurfræðingar og annað starfslið veð-
urstofunnar kom til starfa klukkan 0600,
laugardaginn 7. febrúar, 1925. Þegar búið
var að safna saman athugunum og byijað
var að spá í veður dagsins kom í ljós að
kröpp lægð nálgaðist landið.
Bátar réru úr verstöðum syðra, en
klukkan hálf níu um morguninn var veð-
urspáin send út með morsi til skipa, og g
spáin gekk út gegnum símakerfið með
venjulegum hætti.
Stormurinn lét heldurekki á sérstanda,
því ekki var langt liðið á daginn, þegar
Halavedrid ivrir
14 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ