Eimreiðin - 01.10.1928, Page 94

398
RÍKIÐ OQ BÆKURNAR
EIMREIÐIN
borgara eða öreiga, hefur haft af andlegu lífi í hinum »ilmandi
löndum* hámenningarinnar á síðustu árum, eru þau, að svifta
Georg Brandes málfrelsi, að senda Unamuno í útlegð og
Ðertrand Russel í fangelsi, að gera Trotsky landflótta, að setja
Anatole France í forboð og Theodor Dreiser, Upton Sinclaire
og H. G. Wells á svartan lista, sem svívirðilega höfunda. Að
sjálfsögðu eru þessi dæmi ekki nefnd til þess að gefa það í
skyn, að íslenzkt ríkisforlag mundi senda höfunda í fangelsi
eða útlegð. Það hefur verið stiklað á þeim m. a. til þess að
verða ofurlítið við cskinni um það, að opna íslenzku mentunar-
leysi dálitla útsýn um dýrð heimsmenningarinnar og svo til
þess að minna menn ofurlítið á þann sannleika, sem viður-
kendur er í orði kveðnu, jafnt af kapitalistum og kommúnist-
um, að andlegt líf á að vera frjálst.
Þótt íslenzkt ríkisforlag hefði ekki þau völd eða áhrif, sem
nú voru nefnd, mundi það verða mjög valdamikið, samkvaemt
ráðagerð Kristjáns Albertson. Það hefði einsamalt yfir að
ráða ókeypis margfalt meiru fé en öll bókaútgáfa landsins
hefur nú með ærnum kostnaði. Forstjóri þess yrði næsta
einvaldur um bókakost þjóðarinnar, ef fyrirtækið hepnaðist.
Það hefði í reyndinni á hendi einskonar ritskoðun (censur) og
Kristján Albertson gerir sjálfur ráð fyrir því, þegar hann lýsir verk-
efni forlagsstjórnarinnar þannig, að hún »velji bækurnar, sem
íslenzka þjóðin ætti að lesa«, eða segir, að þær bækur, sem
»mættu missa sig« (að hans áliti), mundu »stranda á synjun
ríkisforlagsins«. Það væri á engan hátt æskilegt að fá mest-
allan bókakost þjóðarinnar steyptan í eins manns móti, hvort
sem sá maður væri leiðtogi ríkisforlags, bókmentafélags eða
einkaforlags. Sigurður Nordal, sem Kristján Albertson nefnir
m. a. til þessa út í bláinn, mundi alls ekki vinna það viðunan-
legar en margir aðrir, ef dæma má eftir þeim viðtökum, sem
ýmsar útgáfur hans og dómar um íslenzkar nútímabókmentir
hafa hlotið. Islenzk bókaútgáfa og bóksala stendur sjálfsagt
til bóta á ýmsan hátt. En tillögur Kristjáns Albertson bæta
hana ekki.
En úr því talað er um ríkisforlag og skipulag á æðra menta-
lífi, því er þetta þá ekki látið ná lengra en til bókaútgáfunnar?
Því eru t. d. blöðin ekki dregin undir blessunarrík uppeldis-
áhrif mentunarinnar, vitsins og víðsýninnar í ríkisforlaginu?
Flokksblöðin þyrftu sjálfsagt fremur að komast í laug endur-
fæðingarinnar en flest bókaforlögin. Vmislegt sfendur eflaust
til bóta um blaðaútgáfuna. Væri ekki viðkunnanlegt, að gera
einhvern »fremsta mentaírömuð« landsins að yfirritstjóra allra
blaðanna? Mundi Kristjáni Albertson ekki þykja sannleikanum
í landinu vel borgið, ef t. d. Jónas jónsson liti eftir því, hvernig