Eimreiðin - 01.10.1935, Síða 110

470
RITSJÁ
EIMBEH>lrt
]>ví að vera ]>að eingöngu, lieldur hefur hann ætlað sér að vinna úr efnmu>
sem ]>arna er safnað, — með öðrum orðum, ætlað sér að rita menning
arsögu landsins um nokkrar aldir, eða l>ætti úr menningarsögu vorri, en til
]>ess hrökk æfin ekki. Nú er ]>að auðvitað altaf ilt fyrir okkar fámennu
]>jóð að sjá á bak jafnágætum manni og síra Jónas var, enda ]>ótt ekki
megi sköpum renna. En ]>etta rit hefur ekki beðið neitt tjón af þvl’
hann skyldi ekki ljúka við það á þann hátt, sem hann liugsaði sér; l11**
var aftur á móti hinn mesti skaði, að honum tókst ekki að safna mcirU
að sér af vörum alþýðu en varð. Allir kannast við hina merkilegu orðu
bólt Jóns Ólafssonar frá Grunnavík, skrifara Árna Magnússonar, sem til e
á sneplum í safni Árna i Kaupmannahöfn. í þá orðabók er liægt að sækj*
hinn margháttaðasta fróðleik um alt milli himins og jarðar, og hún
ur orðið nafntoguð og Jón frægur af. í riti sínu um Jón Grunnvíking 11 ^
ur Jón prófessor Helgason brugðið nýju ljósi yfir orðahólcina, og keI11,
að þeirri niðurstöðu, að ágæti liennar sé Jóni ósjálfrátt, en stafi I>vl’
að hann hafi ekki kunnað að búa til málfræðilega orðabók eins og haD
ætlaði sér, og að úr henni liafi því svona af tilviljun orðið þetta
rit. Nokkuð líkt hefur farið fyrir þessu riti, þvi ef liöf. hefði ná® a
gera úr því, það sem hann ætlaði, væri varla efamál, að legið hefði e
liann veigalítil hók, en af þvi að það varð ekki, liggur nú merkisrit a u
inu fyrir framan mann. ^
Slíkum ummælum um ritið sem þessum, verður að finna traustan s*^
Þeim, er þetta ritar, hefur verið svo sagt, að kaflinn um hugsunai1'
trúarlífið (bls. 334—437), liafi verið sá kafli ritsins, sem liöf. hafi
gengið frá að fullu, en ]>ví er um leið elcki að leyna, að það er óme _
legasti kaflinn. Þar kemur livað greinilegast fram, hvað það er, senl g
hefur skort til þess að leysa þetta verk af liendi eins og hann ætlað1 ^
gera það, en lauk ekki við, sem hetur fór. Kaflinn ber það með se|'’
höf. tekur eklti alt með, sem hann hefur haft umráð yfir, heldur ‘
sumt liggja, vegna þess, að hann álítur það of litilmótlegt; liann ^
það og fordæmir út frá skilningi sinnar eigin samtiðar, og hann
þetta orðskviðalaust, án þess þó að vita af þvi. „Það er líklega nog ' ^
af svo góðu“, segir liann, og hann bætir við síðar: „Og fáir munu ^
liaft nokkra liugmynd um það, hvað var lilægilegt, hvað var kaþ°
hvað var gott af þessari guðsdýrkun". í þessu lýsir sér djúpur miss ^
ingur á því, hvernig eigi að fara með þær staðreyndir, sem höf. seSlV
ef á að fara að nota þær sem viðfangsefni. „Af svo góðu“ segir höf.
lýsir sér djúp fyrirlitning á þeim brag, sem þær staðreyndir, er ^ ^
færir, bera vott um. En til þess að kryfja slik efni, verður að skilj*
með samúð út frá samtíð sjálfra þeirra, en ekki fyrirlíta þau út
tíðarliugsun vorri, og það ekki sízt vegna þess, að við liöfum ekki gj
hréf og innsigli upp á það, að okkar skoðanir séu réttar livorki u®
efni né önnur. Grunnristri eftirtíð kann að verða það að hlátursefn^
voru, sem oss sýnist einkar eðlilegt og sjálfsagt. Þegar höf. reynir t
tengsl milli íslenzks og erlends, er það oftast bæði óþarfi og Þa J