Uppeldi og menntun - 01.01.2004, Síða 142

UM UM BÆKUR
Annað nýmæli, sem varðar efnistök, má telja að á hverju tímabili er fjallað um þrjá
þætti: 1) sviðsmyndina, helstu drætti í fólksfjölda- og atvinnuþróun; 2) uppeldisskil-
yrði barna, heimsmynd þeirra og viðhorf til uppeldis; 3) sjálfa sögu Barnaskólans á
Eyrarbakka og Stokkseyri (sem voru lengst af tvær sjálfstæðar stofnanir). Höfundur
kvartar réttilega undan því að erfitt sé að setja skólasöguna í samhengi við „almenna
sögu aðra" með því að lítið hafi verið ritað um skólasögu. Ætlun hans sé fyrst og
fremst að „gefa svipmynd af sögu skólans í þessi 150 ár ..." (bls. 7).
í verkinu reynist Árni Daníel að flestu leyti trúr þessum ásetningi sínum. Til þess
að skýra sviðsmyndina nýtir hann sér einkum byggðarsögurit Guðna Jónssonar,
Vigfúsar Guðmundssonar, Saga Eyrarbakka (Rv. 1945-1949), og Ingu Láru Baldurs-
dóttur, Margur í sandinn hér markaöi slóð (Eyrarbakka 1998), sem og félagssögurann-
sóknir, m.a. doktorsritgerð Finns Magnússonar, The Hidden Class (Árhus 1990). En
þótt efnið sé hér að mestu sótt til annarra (þ.e. byggt á eftirheimildum), þá túlkar
höfundur þróunina á nokkuð sjálfstæðan hátt. Þannig leggur hann áherslu á að tíma-
bil nútímavæðingar hafi í þessum strandbyggðum ekki staðið nema í ein 40 ár, fram
til 1920, með því að þá hafi fólksfjölgun verið þar á enda (sjá bls. 8). I fólksfjölda- og
atvinnulegu tilliti hafi þá tekið við hnignunarskeið er varaði fram að síðari heims-
styrjöld. En hér gekk ekki hið sama yfir hin ólíku svið þjóðfélagsins. Eins og
höfundur bendir á, átti sér síður en svo stað hnignun í félags- og skólalífi þessara
strandbyggða (sjá bls. 97-103). Verkalýðsstéttin innleiddi m.a. hugsunarhátt nýrra
tíma, verkalýðsfélagið gerðist afl í stjórnmálalífi staðanna og útvegaði öreigum
(tómthúsmönnum) ræktarland þar sem æ fleiri gátu stundað ræktun og búskap í
smáum stíl. Nývæðingin hafði þannig í för með sér nokkuð „mótsagnakennda"
þróun, m.a. afturhvarf til fornra búskaparhátta. Þegar þess er gætt ennfremur að
ýmsir ávextir annarrar iðnbyltingarinnar, t.d. bílasamgöngur, vatnsveita og rafvæð-
ing, skiluðu sér ekki að marki til strandbyggðanna fyrr en eftir 1920, virðist vafasamt
að eigna íbúa- og efnahagsþróuninni einni sér jafnmikið vægi og höfundur gerir.
Að mínum dómi tekst Árna Daníel einna best upp í lýsingu á æskuárum og upp-
vaxtarskilyrðum á tveimur fyrstu tímabilunum. Hér byggist lýsingin að verulegu
leyti á frumheimildum, æviminningum, uppeldishandbókum, kennslubókum o.þ.h.
Síðarnefndu heimildaflokkarnir leiða beint inn í veröld skólans og þá heimsmynd
sem þar var haldið að uppvaxandi kynslóðum, fyrst hákristilega en síðar, upp úr
aldamótunum, afhelgaða í nafni þjóðlegrar nytjahyggju. En eftir því sem líður á tíma-
bilið vill lýsingin rakna nokkuð sundur og heildarsvipurinn verður ógleggri, nema
að því leyti að unglingamenning eftirstríðsáranna varð til þess að marka ný skil milli
kynslóða og opna fyrir alþjóðlegum tískustraumum.
Þriðji þátturinn, sjálft skólahaldið, er vitaskuld höfuðstef þessarar sögu og sá sem
styðst mest við frumheimildir. í tveimur fyrstu hlutum verksins fær skóiahaldið þó
minna rými en við hefði mátt búast (bls. 54-87, 114-146, að meðtöldum þeim síðum
sem fjalla um almennan ramma skólahaldsins). Hvað elsta tímabilið áhrærir, eykur
frásögnin ekki miklu við það sem fram kemur í riti Árelíusar Níelssonar. Hér má að
verulegu leyti því um kenna að mikilvæg gögn um starfsemi skólans, eins og dag-
bækur hans, hafa ekki varðveist. Leifar eftir skólahaldið eru í fátækara lagi og líður
140