Ægir - 01.02.1980, Blaðsíða 30

Unnur Skúladóttir og Einar Jónsson:
Rækjan við ísland
Rækjuveiðar hér við land hafa
verið stundaðar allt frá árinu
1934, í fyrstu stopult og í litl-
um mæli í ísafjarðardjúpi, en eft-
ir að kom fram yfir 1960 miklu
víðar og í stærri stíl. Árið 1961 er
farið að taka reglulega sýni af
rækjuafla til fiskifræðilegrar úr-
vinnslu en misjafnlega fullkomn-
ar tölur um afla og sókn eru til
nokkuð lengra aftur í tímann.
Frá því sýnatökur hófust hefur
stöðugt verið unnið að rannsókn-
um á þessari nytjategund; í smá-
um stíl í fyrstu en meira er á leið
og veiðar jukust. Þekking fiski-
fræðinga á rækjunni hefur því
aukist nokkuð ár frá ári, en kröft-
unum hefur lengst af verið beint
að knýjandi athugunum á stofn-
stærð og veiðiþoli og aðrar frum-
rannsóknir á líffræði rækjunnar
oft orðið að sitja á hakanum. í
eftirfarandi grein er ekki ætlunin
að fjalla um sögu rækjuveiða við
ísland né fund nýrra miða eða
aflabrögð, heldur að raða saman
í eina mynd nokkrum þekkingar-
brotum um eðli og líffræði rækj-
unnar — atriðum, sem mörg hver
hafa birst einhvers staðar á prenti.
Þar má einkum benda á ráð-
stefnugrein frá 1978eftirhöfunda
ásamt Ingvari Hallgrímssyni.
Rækjan er krabbadýr. Safn-
heitið rækja fyrirfinnst reyndar
ekki í flokkunarfræði dýrafræð-
innar. Það krabbadýr, sem hérer
mest veitt og við nefnum einfald-
lega rækju, er þannig skyldara
(skipað nær í ættartré) því sem
menn nefna almennt krabba
(trjónukrabba, gaddakrabba) —
en þessi dýr virðast við fyrstu sýn
ólík eins og dagur og nótt — held-
ur en ljósátu sem fæstir leikmenn
þekkja frá rækju. Hugtakið rækja
er vísindalega óskilgreint, en er
notað um nokkrar tífættar sund-
krabbategundir sem tíðast hafa
langa trjónu og samanþjappaðan
skrokk á þverveginn. Rækjan
,,okkar“ heitir stóri kampalampi
og ber fræðiheitið Pandalus bore-
alis. Allt að 10 aðrar rækjuteg-
undir hafa fundist hér við land,
en þær finnast flestar í mjög litlu
magni, nema náfrændi stóra
kampalampa, litli kampalampi
(Pandalus montagui), fremur lít-
il rauðröndótt rækja, sem finnst í
nokkru magni sumstaðar inn-
fjarða innan um þann stóra og
er veiddur og nýttur með honum.
Stóri kampalampi er ekkert sér-
íslenskt fyrirbrigði. Þessi tegund
finnst í nær öllum norðlægum
höfum umhverfis norðurpólinn.
Tegundinni er síðan skipt í stofna
eða undirstofna eftir svæðum.
Oft spyrja rækjusjómenn,
hvort hin svokallaða djúprækja
sé önnur tegund en innfjarðarækj-
an. Þetta er eðlileg spurning þar
sem sjá má augljósan mun á þess-
um tveimur hópum, svo sem
stærðarmuninn og fleira, ef betur
er að hugað. Hér er því til að
svara, að um sömu tegund er að
ræða, en aðra stofna. Áður en
lengra er haldið er nauðsynlegt
að skilgreina þessi tvö hugtök i
stuttu máli. Orðið tegund er not-
að um dýrahópa sem geta æxlast
saman og getið af sér frjó af-
kvæmi. Af sömu tegund geta síð-
an verið margir stofnar. Séu tveir
eða fleiri stofnar sömu tegundar,
liggja til þess tvær forsendur: I
fyrsta lagi er talað um tvo (eða
fleiri) stofna, haldi þeir sig á
tveimur (eða fleiri) aðskildum
svæðum og hafi engan, eða lítinn
samgang sín á milli, þótt engan
líffræðilegan mun sé að finna á
þessum tveimur hópum. í öðru
lagi er svo talað um tvo stofna
sömu tegundar, þegar greina má
líffræðilegan mun á þeim, svo
sem mun á líkamlegum útlitsein-
kennum eða annan líffræðilegan
mun, t.d. mun á hrygningartíma,
hvort heldur þessir hópar halda
til á sama svæðinu eða aðskildum
svæðum, en hinu fyrrnefnda er
sjaldnast til að dreifa, því mis-
munurinn stafar einmitt af því,
að hóparnir hafa þróast hver á
sínum stað eða dvalið þar aevi-
langt og mótast af umhverfinu.
86 — ÆGIR