Ægir - 01.02.1980, Blaðsíða 36

hrygningu límast eggin undir
halafæturna, þ.e. ef frjóvgun hef-
ur átt sér stað. Framgangur
hrygningar er metinn ýmist sem
hlutfallið fjöldi hrygna með eggj-
um á halafótum á móti þessum
fjölda hrygna með eggjum plús
fjöldi grænna í haus, eða sem
meðalhlutfall hrygna með eggj-
um í þeim lengdarflokkum þar
sem þeirra (eggjahrygna) fer að
gæta. Þessi hlutföll breytast þeg-
ar á líður. Klaktímabilið er á
sama hátt metið sem hlutfall
hrygna með eggjum í lengdar-
flokkum er þeirra gætir. Vitað er
að þroskunartími eggjanna
(hrognanna) fer eftir hitastigi
(Rasmussen 1953). Þaðvekurþví
ekki furðu að eggburðartíma-
bilið er styst við Eldey, sjá mynd 5,
og á Breiðafirði og lengst á Norður-
<kanti, Sporðagrunni og við Kol-
beinsey þar sem kaldara er. Ekki er
enn vitað hvenær klak á sér stað á
Dohrnbanka. Einkennandi fyrir
djúprækjuna er að í nær öllum
sýnum eru hrygnur með egg
nema e.t.v. síðast í maí og fyrst í
júní. Svo virðist einnig sem bæði
hrygning og klak nái yfir mun
lengri tímabil en hjá rækju á
grunnslóð. Það vekur eftirtekt að
rækjan við Eldey virðist sleppa
eggjum um mánuði seinna en
rækjan á Vestfjörðum og inn-
fjarða norðanlands. Skýringu á
þessu kann að vera að leita í því
að vorhámark grænþörunga er
talið verða um mánuði seinna í
hlýja sjónum en kalda, sam-
kvæmt upplýsingum frá Þórunni
Þórðardóttur.
Frjósemi
Með frjósemi er átt við hrogna-
fjölda hjá rækjunni, en hann get-
ur verið nokkuð misjafn. Vorið
1978 voru gerðarfrjósemisathug-
anir á rækju frá öllum helstu
veiðisvæðum hér við land. Hrogna-
fjöldi reyndist mjög misjafn eftir
•stærð einstaklinga og milli svæða.
6. myndin sýnir samanburð á
fjölda hrogna eftir stærð hrygn-
anna í Arnarfirði og Öxarfirði.
Það sem fyrst vekur athygli er að
fjöldinn fer mjög vaxandi eftir
stærð rækjunnar. í öðru lagi er
fjöldinn mjög misjafn eftir ein-
staklingum (sömu stærðar) á
sama svæði. Þegar kom að því að
bera saman frjósemi milli svæða
varð að beita flóknum tölfræði-
legum aðferðum til þess að sjá
hvort mismunurinn væri mark-
tækur. Tölfræðin fullyrti að vísu,
að hrognafjöldi rækju væri nær
undantekningarlaust mismun-
andi eftir svæðum. Sýnin voru
hins vegar tekin (veidd) um miðj-
an marsmánuð, en þá kom í ljós
að farið var að nálgast þann tíma,
er eggin fara að klekjast út á sum-
um svæðum. Sumir vísindamenn
halda því fram að ystu eggin á
hrygnunni klekist út fyrst, þannig
að eggjunum smáfækki er líður á
vorið. Áður en fullyrt verður um
mismunandi frjósemi rækju eftir
svæðum virðist því þurfa að gera
aðra athugun þar sem sýnataka
færi fram fyrir áramót, svo hinn
hugsanlegi skekkjuvaldur sem að
ofan er nefndur yrði minni.
Rækjulirfur
Eftir að hrognin hafa verið
límd undir hala rækjunnar í um
það bil hálft ár eða lengur klekj-
ast þau út. Nýútklaktar rækjulirfur
eru um 5 mm að heildarlengd, og
eru þær sviflægar í allt að 3 mán-
uði (þá um 15-17 mm að lengd).
Það æviskeið rækjunnar, sem
hún er sviflæg lirfa, er gjörólíkt
því skeiði, sem hún á fyrir hönd-
um, sé litið á fullorðna rækju sem
tiltölulega staðbundið botndýr.
Sá tími er rækjulirfurnar rekur
stjórnlaust fyrir straumum hlýtur
að ráða miklu um mögulegt sam-
band milli stofna. Ljóst er að á
þeim tíma sem lirfurnar eru svif-
lægar (3 mán.) getur þær rekið
um allan sjó, séu straumar fyrir
hendi, og þar af leiðandi hlýtur
að vera meira eða minna sam-
band milli rækju á hinum ýmsu
svæðum við landið gegnum þetta
lirfurek. Þessi möguleiki til blönd-
unar gerir það að verkum að litlar
líkur eru á því að hér við land nái
að myndast stofnar með líffræði-
leg (frábrugðin) einkenni, sem
bundin eru í erfðum, heldur eru
hin mismunandi einkenni, er áð-
ur hefur verið rætt um, svo kölluð
staðaraðlögunareinkenni sem fram-
kallast af aðstæðum á hveiju svæði.
Síðan 1975 hafa verið gerðar
vor hvert athuganir á sviflægum
rækjulirfum í ísafjarðardjúpú
Arnarfirði, Patreksfjarðarflóa og
Breiðafirði, svo og á sniði milli
fyrrnefndra Vestfjarða. Athug-
anir hafa farið þannig fram, að
tekin hafa verið sýni úr sjón-
um frá yfirborði niður undir
botn með fíngerðum netháf bún-
4. mynd. Sýnt ersamhengi millihelmingS'
kvnþroskalengdar hrygna, hkl., á Arnar-
ftrði hvern vetur og hversu mikill heildar-
afli var tekinn að meðaltali 3 síðustu vet-
urna á undan. Tölurnar eiga við hvert
hkl.. þ.e. seinni hluta vetrar. Krossar eru
nolaðir tilað merkja þá vetur er sterkir ár-
gangar eru 5 ára.
92 — ÆGIR