Ægir - 01.11.1983, Blaðsíða 15

strönd Svíþjóðar, þaðan sem lax gengur út á Atlants-
haf, reyndust endurheimtur náttúrlegra seiða 29.6%,
en 17.2% fyrir eldisseiði (17). í þessum tilraunum
voru notuð svokölluð Carlin-merki, en þau há laxa-
seiðum, svo að gera má ráð fyrir, að ofannefndar
tölur hefðu verið talsvert hærri fyrir sambærileg
ómerkt seiði (3).
í grein í júní-hefti Norsk Fiskeoppdrett 1983 (19)
greinir Jan Arve Gjörvik frá því, að af rannsóknum
í ánni Imsa í Noregi, þar sem talin eru bæði göngu-
seiði sem hverfa úr ánni til sjávar svo og lax sem
gengur úr hafi í ána, megi ráða, að endurheimtur
náttúrlegra gönguseiða séu 25-30%. Ekki er mér
kunnugt um, hvort þessar tölur eru fengnar að ein-
hverju leyti eftir að úthafsveiðar Færeyinga hófust í
stórum stíl (1979-80), en sé svo er þetta enn ein vís-
bending um ótrúlega miklar endurheimtur náttúr-
legra seiða af Atlantshafslaxi.
Loks skal þess getið, að merkingar á náttúrlegum
sjógönguseiðum í Elliðaánum 1975 - í rannsóknum
sem að hluta til voru kostaðar af Þróunarstofnun
Sameinuðu þjóðanna - sýndu, að um 26% af þessum
seiðum gengu í árnar sem kynþroska fiskar (2). Þó
voru umrædd seiði smávaxin, eða aðeins 12.5 cm löng
að meðaltali.
Framangreindar athuganir eru samhljóða að því
leyti, að þær sýna endurheimtur náttúrlegra seiða frá
25 til 30% í öllum tilvikum. Æskilegt væri að endur-
taka merkingartilraunina í Elliðaánum og raunar í
fleiri ám, en segja má að marktækni Elliðaártilraun-
arinnar aukist mikið við það, að ámóta eða betri
árangur hefur náðst í Svíþjóð og Noregi, eins og að
framan er rakið.
2. Endurheimtur eldisseiða
Þaö mun almenn reynsla um Atlantshafslax - gagn-
stætt reynslu varðandi Kyrrahafslax - að náttúrleg
gönguseiði bjarga sér betur er þau koma í sjó og skila
sér betur á bernskuslóðirnar en seiði frá eldisstöðv-
um. Þannig voru tölurnar í fyrrnefndri tilraun Carlins
29.6% endurheimtur fyrir náttúrleg seiði en 17.2%
fyrir eldisseiði. í nefndri ritsmíð í Norsk Fiskeopp-
flrett (19) greinir Gjörvik frá því, að meðal-
endurheimtur Carlin-merktra seiða í Noregi hafi á
h'mabilinu 1963-79 verið tæp 7%, en getur þess jafn-
framt, að með betri seiðum og bættum sleppi-
aðferðum sé sennilegt að ná mætti 20-30% endur-
heimtum eldisseiða.
í tveimur fóðurtilraunum, sem dr. Jónas Bjarnason
gerði í eldisstöðinni í Kollafirði, reyndust mestu
endurheimtur tilraunahópanna 14% í annað skiptið
en 20% í hitt. Ég sá síðartalda yfirburðahópinn
nokkru fyrir sleppingu til sjávar, og voru þá seiðin
áberandi falleg, stór og kvik með ósærða ugga, og
báru af öðrum seiðum sem ég veitti eftirtekt í stöð-
inni, en þau voru yfirleitt minni, meira eða minna
uggaurin og með dauflegra yfirbragði.
í þessu sambandi skal getið tvenns konar athuga-
semda frá Dr. Donaldson. Hann segir svo í bréfi til
mín: „Við höfum rekið okkur á niðurstöður sem
sýna, að vel og réttilega alin gönguseiði geta skilað
okkur 20 sinnum meiri endurheimtum en þau sem eru
illa fóðruð“ (7). Ennfremur greindi hann mér frá því,
að vel fóðruð og réttilega með farin gönguseiði úr
eldisstöðvum á Kyrrahafsströndinni skiluðu sér
undantekningalítið betur af hafi en náttúrleg göngu-
seiði. Þessar athugasemdir eiga að vísu við Kyrra-
hafslax. Og þótt ekki sé hægt að yfirfæra þessa reynslu
á Atlantshafslax, bendir hún eigi að síður til þess, að
með kjör-meðferð á eldisseiðum Atlantshafslax og
bættum sleppiaðferðum megi ná stórum betri endur-
heimtum miðað við endurheimtur náttúrlegra seiða
en nú er raunin á hér á landi. Fyrrnefnd athugasemd
Gjörvik styður þessa tilgátu, og árangurinn af fóður-
tilraunum Jónasar Bjarnasonar undirstrikar jafn-
framt mikilvægi fóðrunar, og að miklu betri árangri
megi ná á þessum vettvangi en gert er í dag.
VII. BETUR MÁ, EIGI HAFBEIT AÐ ÞRÓAST
Á ÍSLANDI
Segja má, að þær afkastalitlu eldis- og hafbeitar-
stöðvar sem stofnsettar hafa verið hérlendis séu á til-
raunastigi. Árangur þessara byrjunartilrauna verður
í flestum tilfellum að teljast slakur. Framleiðslu-
kostnaður seiða er mikill; seiðin eru yfirleitt léleg að
því leyti að endurheimtur eru slæmar eða afleitar;
verðmæti laxins, sem að miklum hluta er smálax, er
tiltölulega lítið; innlendur markaður fyrir ferskan lax
er lakur vegna offramboðs í júlí og ágúst; og loks er
framleiðslan svo lítil og gæðarýr, að um erlendan
markað fyrir íslenskan lax getur naumast verið að
ræða eins og stendur.
En þrátt fyrir þennan rýra byrjunarárangur er ekki
ástæða til að örvænta og segja sem svo: Þetta er von-
laus atvinnugrein! Eflaust má færa til betra vegar
margt af því sem aflaga hefur farið. Verður í köflum
þeim og málsgreinum sem á eftir fara rædd nokkur
atriði, sem mér sýnast skipta miklu máli í sambandi
við framleiðslu á öflugum og ódýrum sjógönguseið-
um.
ÆGIR - 575