Ægir - 01.11.1983, Blaðsíða 16

1. Erfðaeiginleikar
Ef laxveiði á úthafinu er tiltölulega lítil, er ekki
áhorfsmál að ala til hafbeitar laxastofna, sem hafa
þann erfðaeiginleika að dveljast samfellt tvö ár eða
lengur í sjó áður en þeir snúa „heim“. Er þá rétt að
láta umhverfi i eldisstöðvum og náttúrleg skilyrði á
hafinu velja úr einstaklinga, sem þrífast vel í eldis-
stöðvum og skila sér einnig sem stórir fiskar af hafi,
enda er á Islandi um að ræða mikinn og breytilegan
efnivið til úrvals (8). Hvert gönguseiði skilar að
meðaltali meira magni (þyngd) af hafbeitarlaxi ef um
er að ræða 2j a ára lax í sj ó (vænan lax) en ekki smálax.
Ennfremur er útflutningsverð pr. kg talsvert hærra á
vænum laxi en smálaxi, og þeim mun hærra sem fisk-
urinn er stærri. Þannig er t.d. kg-verð í 4-5 kg laxi oft
um 25% hærra en á 2-3 kg fiski.
Grænlendingar taka í net sín eingöngu lax sem
hefur það erfðaeðli að dveljast samfellt tvö ár í hafinu
eða lengur, en 1-árs lax gengur þeim úr greipum.
Undanfarin ár hafa Grænlendingar hirt sem svarar til
allt að 450.000 löxum á ári, m.a. með þeim afleiðing-
um, að vænn lax er horfinn úr mörgum ám í Kanada.
Sennilegt er, að allmikið af laxi frá Suðvesturlandi
gangi á Grænlandsslóðir, og því kann að vera hag-
kvæmara fyrir hafbeitarstöðvar á þessu svæði að ala 1 -
árs lax eða smálax til sleppinga. Ætti þá að leggja
áherslu á að velja stórvaxna 1-árs stofna, en vitað er
að 1-árs laxar í sjó geta orðið allt að 12 pund að
þyngd.
Svo lengi sem úthafsveiðar Færeyinga verða stund-
aðar í ámóta mæli og gert hefur verið síðustu fjögur ár
(samsvarandi 300.000-450.000 löxum á ári), sýnist
útilokað að stofna til hafbeitar á Norðurlandi. Færey-
ingar drepa bæði eins og tveggja ára fisþa í sjó (þeir
veiða á flotlínu, en Grænlendingar í net), en að vísu
tiltölulega meira af 2ja ára fiski, er verður fyrir beitu
þeirra tvö ár í röð. Ber að stefna að því, að Færeyja-
veiðarnar verði af lagðar. Annars á hafbeit hér á landi
naumast nokkra framtíð, með því að langsamlega
mestu framleiðslumöguleikar á þessu sviði eru ein-
mitt á Norðurlandi, en þar eru hin skaðlegu áhrif Fær-
eyjaveiðanna óhóflega mikil. Stöðvun úthafsveiða
Færeyinga er þó ein saman ónóg til að tryggja afkomu
þessarar atvinnugreinar.
2. Fóðrun og hirðing
Frumskilyrði er að tryggja heilnæmt og óskemmt
fóður, en reyndustu framleiðslufyrirtækin á þessu
sviði munu jafnan hafa á boðstólum óaðfinnanlegt
fóður. Þó má sennilega gera enn betur á þessum vett-
vangi. En laxafóður er dýrt, og ber að stefna að því,
að það verði framleitt hérlendis. Slík framleiðsla var
raunar starfrækt hér á landi fyrir nokkrum árum,
undir handleiðslu dr. Jónasar Bjarnasonar en henni
var hætt, sumpart vegna lítils markaðar og sumpart
vegna neikvæðrar afstöðu veiðimálastjóra.
Að frátöldum gæðum fóðursins, er það verk-
stjórnin og vinnan í eldisstöðinni, sem ræður mestu
um það, hvernig til tekst um framleiðslu á kjör-seið-
um. Praktísk reynsla verkstjórans og starfsfólks hans,
nákvæmni, eftirtekt og dómgreind varðandi þrif seið-
anna skipta hér mestu máli. Sérstaklega er mikilvægt,
að verkstjórinn sé naskur á að greina einkenni um
sjúkdóma eða vanþrif laxaseiða, þannig að unnt sé að
leita án tafar til sjúkdóma- eða næringarsérfræðinga.
3. Sjúkdómaeftirlit
Enda þótt eldisvatn flestra íslenskra stöðva sé ör-
dautt, eða án baktería og smádýra, þá á það við um
þessar stöðvar líkt og erlendar eldisstöðvar, að sýklar
og sníklar af ýmsu tagi er erfiðasta vandamálið í
sambandi við laxeldi. Þó að ekki sé vitað, að
íslenskan lax í náttúrlegu umhverfi - í ánum eða haf-
inu - hrjái sjúkdómar, þá horfir málið öðruvísi við í
eldisstöðvunum, þar sem fiskur er mjög þétt setinn og
þar sem hitastig er ekki einvörðungu hagstætt fyrir
öran vöxt laxaseiða, heldur einnig fyrir smáverur,
sem kunna að valda sjúkdómum. Við slíkar aðstæður
er smithætta tiltölulega mikil, og því einsætt að varna
því svo sem kostur er frekast á, að sýklar eða sníklar
berist í eldisstöðvar. Það er því nauðsynlegt, að traust
sérfræðiþjónusta varðandi varnir gegn sjúkdómum,
greiningu á þeim og útrýmingu þeirra sé fyrir hendi.
Einn fisksjúkdómafræðingur, dr. Sigurður Helga-
son, starfar nú hérlendis með rannsóknaraðstöðu á
Tilraunastöðinni á Keldum. Sigurður er ágætlega að
sér í sinni grein, en hefur ekkert aðstoðarfólk. Þetta
er algjörlega ófullnægjandi og útilokað að einn sér-
fræðingur geti sinnt þeim margvíslegu vandamálum
og fjölmörgu fyrirspurnum, er berast frá íslenskum
eldisstöðvum. Enda er Sigurður ofhlaðinn störfurm
Þó að íslenskar eldisstöðvar séu smáar, þá eru þær
þegar allmargar, og oftsinnis hafa þær orðið fyrir til-
finnanlegu tjóni vegna sjúkdóma eða vanþrifa, sem
þær ráða ekki við. Hér er allavega um talsvert fjár-
hagslegt tjón og vonbrigði að ræða hjá þeim sem sinna
laxeldi við erfiðar aðstæður. Fátt myndi, að mínu
áliti, reynast mikilvægara fyrir störf þessara braut-
ryðjenda íslensks laxeldisiðnaðar en að veruleg auk-
inn opinber stuðningur við starfsemi dr. Sigurðar
576 - ÆGIR