Ægir - 01.11.1983, Blaðsíða 22

Pólarlax til afnota eðlisgott, ördautt og hæfilega heitt
kælivatn. En án þess að ræða nánar um það lágmarks-
magn af eldisvatni, sem æskilegt væri að hafa til um-
ráða fyrir umtalsverða laxaframleiðslu á þjóðhags-
legan mælikvarða, þá sýnist mér, að þrjú svæði hafi
auðsæja yfirburðaraðstöðu, nefnilega Kelduhverfi í
N-Pingeyjarsýslu, Voga-svæðið austan Mývatns og
Nesjavalla-Þingvallavatnssvæðið (sjá (9) og (23)).
Síðast taldi staðurinn kæmi þó naumast til greina,
nema þar yrði virkjuð gufa til rafmagnsframleiðslu.
A Kelduhverfis- og Mývatnssvæðunum þyrfti að vísu
að dæla volgu og köldu grunnvatni, sem kemur fram
nálægt yfirborði landsins, svo og að lofta eldisvatnið,
en að öðru leyti er aðstaðan á þessum svæðum mjög
hagstæð, bæði að því er varðar magn vatns og gæði.
Á öðrum stöðum á landinu er annaðhvort um að ræða
of lítið vatnsmagn til mikillar framleiðslu, ellegar of
kostnaðarsama öflun eldisvatns.
2. Val á sleppistöðum
Um vatn á sleppistöðum fyrir sjógönguseiði má
almennt segja, að það má ekki breytast að ráði frá ári
til árs að því er tekur til eðlis þess (efnainnihalds eða
„lyktar“ sem laxinn greinir). Lax gengur í „sama“ vatn
og seiðin hurfu úr til sjávar, hvort heldur það er kalt
(4°C eins og í Straumsvík) eða volgt, ellegar meira eða
minna saltblandað (14). Ennfremur þarf að falla á
sleppistaðnum til sjávar lágmarks magn af vatni.
Þannig hefur lax verið tregur að ganga í hafbeitar-
stöðvarnar í Kollafirði og Lárós í þurrkaköflum.
Liggi leiðin um grunna ósa, getur brim valdið því, að
lax gengur ekki í ósana vegna sandkorna sem aldan
þyrlar þar upp. Ofangreind atriði ber jafnan að hafa í
huga. Hér á eftir verður drepið á sleppiaðstöðu, ann-
arsvegar við Norðurland og hins vegar við Suðvestur-
land.
a) Sleppiaðstaða á Norðurlandi.
Um árbil hafa þeir Unnsteinn Stefánsson, prófess-
or, og Ingimar Jóhannsson, fiskifræðingur - með
nokkurri aðstoð af minni hálfu - gert ítarlegar rann-
sóknir á eðlis- og efnaeiginleikum Ólafsfjarðarvatns
og varðandi eðliseiginleika og laxeldis- og sleppitil-
raunir í stöðuvatninu Lóni í Kelduhverfi (30), (22),
(23). Hefur þessi vinna verið kostuð sumpart af Vís-
indasjóði og sumpart af Fiskifélagi íslands. Án þess
að rekja þær fjölþættu rannsóknir og athuganir sem
hér um ræðir, má fullyrða, að þær hafa grundvallar-
þýðingu fyrir væntanlega framþróun og framtíð haf-
beitariðnaðar á Norðurlandi. Þetta er þeim mun
mikilvægara sem í Kelduhverfi og Mývatnssveit, eða
norðanlands, eru langsamlega mestir möguleikar til
framleiðslu mikils magns af sjógönguseiðum, eins og
fyrr hefur verið að vikið.
Hér þarf að skjóta inn athugasemd um afdrifarík
viðbrögð laxaseiða, sem hafa klæðst sjógöngubúningi
eða silfrast. Ef seiðin á þessu stigi eru um nokkurt
skeið hindruð í því að komast í sjó, eða vilja af ein-
hverjum ástæðum ekki ganga í sjó, þá afsilfrast þau og
glata þar með lönguninni eða hæfileikanum til að
hverfa úr fersku vatni á haf út það sumarið. Þau halda
því kyrru fyrir í fersku vatni þar sem eftir er sumars og
næsta vetur, en ætla má að átuskortur og vargur verði
langflestum þeirra að aldurtila áður en þau ná að silfr-
ast að nýju næsta sumar.
Nú koma stundum ísasumur og mjög köld sumur á
Norðurlandi, og er þá kalt vatn bæði í ám og sjó fram
eftir sumri. Við slík skilyrði silfrast laxaseiðin í ánum
seinna en venjulega, og þegar þau loks eru þess búin
að ganga til sjávar, mun hitinn þar oftast kominn yfir
líffræðilegt lágmark. Við slíkar aðstæður verður sjó-
ganga seiðanna það síðbúin, að það kann að taka þau
einu ári lengur en venjulega að verða kynþroska.
En seiði sem alin eru í eldisstöðvum eru óháð veðr-
áttu og því í flestum tilfellum silfruð og þess búin að
ganga til sjávar fyrr að sumri en náttúrleg seiði eru í
kuldatíð. Þess konar eldisseiði myndu því afsilfrast,
væru þau flutt á sleppistaði á venjulegum tíma í ísa-
eða kuldatíð, og einnig ef þeim væri haldið í fersku
vatni í eldisstöð í nokkurn tíma eftir að þau hafa
silfrast. Til að bregðast við slíku árferði og koma í veg
fyrir að gönguseiði í norðlenskum eldisstöðvum af-
silfrist og eyðileggist þar með, mætti hugsa sér þa
lausn þegar illa árar að flytja þau á sleppistaði suð-
vestanlands, þar sem hitastig sjávar er að mun hærra.
En slíkt gæti orðið tæknilega nokkrum vandkvæðum
bundið og myndi hafa í för með sér mikinn flutnings-
kostnað.
En svo vill til, að umræddar rannsóknir á stöðu-
vatninu Lóni í Kelduhverfi og Ólafsfjarðarvatni hafa
leitt í ljós, að í þessum vötnum eru ekki einvörðungu
yfirburðaraðstaða til sleppinga sjógönguseiða >
venjulegu árferði, heldur afsilfrast seiði sem þar yrði
sleppt í ísasumrum eða óvenju köldum sumrum alls
ekki, en halda áfram að dafna, að jafnaði betur en i
eldisstöðvunum. Slík seiði myndu alin í flotkvíum 1
vötnunum og sleppt þegar hiti sjávar hefur náð hæfi-
legu lágmarki. Þá myndu þessi seiði vera að j afnaði 2--
3 sinnum þyngri og að mun stæltari en náttúrleg seiði
úr köldum ám á sama tíma, og er litlum efa undir-
582-ÆGIR