Tímarit lögfræðinga - 01.11.1980, Page 31

Verður því að telja ótvírætt, að andmælarétturinn feli í sér rétt aðila
til að kynna sér gögn máls, nema í undantekningartilvikum.
I þriðja lagi felur andmælarétturinn í sér, að aðili á að eiga þess
kost að tala máli sínu. Telja verður, að aðila sé heimilt að tjá sig
um staðreyndir máls svo og um lögfræðileg álitaefni þess. Honum sé
þannig heimilt að færa fram gögn/upplýsingar um staðreyndir máls-
ins sem og lögfræðileg rök máli sínu til stuðnings. Færi það þá eftir
aðstæðum, hvort aðili flytti mál sitt munnléga eða skriflega.
Gera verður ráð fyrir, að aðili fái hæfilegan frest til að kynna sér
gögn stjórnvalds, afla sjálfur gagna og flytja mál sitt. Skipt getur
máli, á hvaða stigi undirbúnings máls aðila er tilkynnt um það og
hvenær hann talar máli sínu. Ef t. d. nýjar upplýsingar berast stjórn-
valdi, eftir að aðili hefur tjáð sig, verður að telja að gefa beri hon-
um kost á að tjá sig um þær, ef þær teljast veigamiklar í málinu.
Aðilahugtakið verður líklega að túlka nokkuð rúmt, þannig að það
taki ekki aðeins til þess eða þeirra, sem stjórnarathöfn er beinlínis
beint að, heldur og allra þeirra einkaaðila (einstaklinga, félaga o. s.
frv.), sem hafa verulegra sérstakra hagsmuna að gæta í viðkomandi
máli. Þó verður að vera unnt að afmarka aðilahugtakið nokkuð skýrt.
Ekki getur t. d. ótilgreindur hópur manna verið aðili, nema þeir hafi með
sér samtök. Stjórnvald er að sjálfsögðu að engu leyti bundið af því,
er aðili kann að færa fram. Andmælareglan kveður og á um rétt aðila
til handa, en ekki skyldu, nema lög kveði sérstaklega svo á um. Ef
aðili neytir ekki þessa réttar síns, á hann í engu að missa réttar síns
að öðru leyti.
Ef andmælaréttur aðila er virtur í hvívetna, mun vinnuálag á stjórn-
völdum aukast til muna í flestum tilvikum. Hér sem endranær í stjórn-
sýslunni kunna því skilvirknissjónarmið og réttaröryggissjónarmið
að stangast á. Skilvirknissjónarmið, eðli máls og aðrar ástæður kunna
því að leiða til þess, að ekki verður við komið að gæta andmæla-
réttarins.
Erlendur réttur. Mér þykir rétt að víkja lítillega að erlendum rétti.
1 rétti nágrannaríkja okkar hefur andmælareglan verið lögð til
grundvallar í stjórnsýslunni í ríkum mæli. 1 Noregi og Svíþjóð hafa,
eins og nefnt hefur verið af öðrum, verið sett almenn stjórnsýslulög,
— árið 1967 í Noregi og á árinu 1971 í Svíþjóð. I þeim köflum þeirra,
er fjalla um undirbúning mála, er andmælareglan lögfest sem almenn
regla. Eru ákvæðin samskonar í báðum ríkjunum og all ítarleg. Sam-
kvæmt þeim ber að tilkynna aðila um, að mál, er hann varðar sé í gangi,
og veita honum frest til að tjá sig. Jafnframt skal honum tilkynnt,
153